ENFERMIDADE MODERNA OU AVARÍA BIOLÓXICA? A HISTORIA DO CANCRO
Hai 76 millóns de anos, un dinosauro herbívoro da especie Centrosaurus apertus (un parente do máis coñecido triceratops) camiñaba con gran dificultade, quizá con intensas dores. Morreu xunto a outros membros da súa manda, probablemente afogado por unha forte riada. Pero a enfermidade que padecía terminouno matando: osteosarcoma, cancro de ósos, en estado avanzado. O achado, publicado recentemente en The Lancet Oncology, vén pór un peso máis nun dos pratos da balanza dunha vella cuestión: é o cancro unha enfermidade moderna, instigada por factores ambientais ligados ao noso —non sempre moi saudable— estilo de vida, como ás veces dise? Ou é algo case tan antigo como a vida por ser só unha consecuencia indesexable de nosa propia bioloxía?
O centrosaurio mencionado é, segundo o estudo, o primeiro caso confirmado dun cancro en dinosauros: “Ata a data, segundo o noso coñecemento, non se reportaron casos de cancro maligno en dinosauros coa suficiente fiabilidade para considerarse confirmados, polo menos polos estándares médicos modernos, que requiren biopsia e exame a nivel celular”, escriben os autores. Con todo, non foi o primeiro caso sospeitoso en animais prehistóricos; anteriormente documentáronse outros en dinosauros, aínda que sen o nivel de precisión do actual, xunto con exemplos máis antigos en peixes do Paleozoico, hai máis de 300 millóns de anos. Tamén en 2020 describiuse un posible tipo raro de cancro chamado histiocitosis de células de Langerhans nun hadrosaurio, un dinosauro con pico que viviu no Cretácico. Segundo os autores do estudo do centrosaurio, “as probas suxiren que os cancros malignos, incluídos os de óso, están profundamente arraigados na historia evolutiva dos organismos”.
A pesar diso, a miúdo escoitamos unha mensaxe algo diferente: que o cancro é unha enfermidade humana moderna, causada polos factores ambientais nocivos aos que nos expón o noso modo de vida. En 2010, dous investigadores das universidades de Manchester e Villanova esgrimían a escasa detección de cancros nas momias exipcias para concluír que “o cancro era raro na antigüidade, e por tanto expón preguntas sobre o papel dos factores ambientais carcinoxénicos nas sociedades modernas”. Segundo dixo a coautora do estudo, a exiptóloga Rosalie David, “non hai nada na contorna natural que poida causar cancro. Así que ten que ser unha enfermidade feita polo home, debida á contaminación e os cambios na nosa dieta e estilo de vida”.
Con todo, o estudo provocou unha onda de comentarios de resposta. Expertos en cancro rebatían as palabras de David achegando exemplos de factores naturais carcinoxénicos, desde a luz ultravioleta do Sol a compostos químicos achados en mofos e plantas. No seu blog da revista Science, o químico Derek Lowe advertía contra o que chamaba o efecto do Xardín do Edén: a idea de que “había un tempo, hai moito, en que a xente estaba en harmonía coa natureza, comía alimentos naturais puros e saudables (do tipo dos que se supón que debemos comer), e non tiña todos os horribles problemas que temos nestes degenerados tempos modernos”.
O certo é que non só as primeiras descricións do cancro, e mesmo o seu mesmo nome, remóntanse á antigüidade da Grecia clásica, senón que se atoparon signos da enfermidade en fósiles de homininos africanos de ata 1,7 millóns de anos de idade. E en canto aos animais, a idea de que certas especies xamais padecen cancro ten máis de mito que de realidade: mesmo no ratopín ou rata topo espida, o animal que adoita esgrimirse como exemplo deste fenómeno, atopáronse casos. Nestes peculiares animais, un estudo recente suxire que as súas células non son intrinsecamente máis resistentes ao cancro que as doutras especies, senón que posiblemente existan outros factores inmunitarios ou do microentorno celular que as protexen. É dicir, hai unha vulnerabilidade natural das células animais ao cancro, que os propios mecanismos internos loitan por previr.
Por exemplo, nos elefantes, unha especie cunha baixa incidencia de cancro, atopouse que o seu xenoma posúe múltiples copias de p53, un xene supresor de tumores coñecido como o “gardián do xenoma”, por manter baixo control as mutacións daniñas. Estes e outros mecanismos celulares son os que nos mostran que o cancro, máis que unha consecuencia da nosa sociedade, o é da nosa bioloxía; por exemplo, o osteosarcoma achado no centrosaurio adoita darse nos humanos durante a adolescencia, cando os ósos medran rapidamente. Os supresores de tumores encárganse de vixiar, pero non son infalibles.
Nos elefantes, unha especie cunha baixa incidencia de cancro, atopouse un xene supresor de tumores / Diego Delso
“O cancro non é unha enfermidade moderna, senón que estivo presente tanto en humanos como en animais de forma moi temperá desde o comezo da vida”, sentenza o paleopatólogo do hospital académico Bogenhausen de Múnic Andreas Nerlich. Este experto, que estudou a incidencia do cancro en poboacións antigas de Exipto e a Idade Media sen atopar grandes diferenzas coas da era industrial, recoñece que hoxe a enfermidade é moito máis frecuente, pero atribúelle unha causa: “Maior esperanza de vida, e por iso posiblemente unha incubación máis longa de sustancias carcinoxénicas e infeccións virales con posible influencia carcinoxénica”.
“O cancro é unha enfermidade propia de idades avanzadas”, remacha o investigador do Institute for Research in Biomedicine de Barcelona Manuel Serrano, experto en xenes supresores de tumores. Serrano explica que esta é a causa de que na antigüidade estas doenzas fosen menos frecuentes: “Chegar aos 50 tamén era moi raro! Antes chegaban poucos aos 80”. A iso sumar, engade Serrano, que antigamente moitos casos pasaban inadvertidos: “Só diagnosticábase como cancro aquel que se manifestaba externamente porque literalmente saía un vulto”.
Serrano apunta tamén que posiblemente os tipos de cancros máis frecuentes cambien respecto de tempos máis antigos, dado que, abundando no efecto do Xardín do Edén de Lowe, “a vida na antigüidade non era a idealización que algúns teñen en mente”. “Sábese que a xente inhalaba tóxicos en cantidades inimaxinables debido aos lumes que se facían dentro de covas, chozas e cabanas”, expón. “Os nenos, adultos e vellos, todos os días respiraban dentro das súas vivendas o fume do lume”. Outro exemplo que subliña Serrano son os alimentos, que noutros tempos a miúdo consumíanse en mal estado. “Os alimentos podrecidos están cheos de bacterias e fungos que se sabe conteñen axentes carcinoxénicos”.
Resposta inmunitaria antitumoral / NIH
Por último, destaca o investigador, os fármacos actuais libérannos de infeccións crónicas que tamén supoñen un factor de risco de cancro. “Na miña opinión, vivimos bastante mellor que antes, vivimos moitísimos máis anos que antes, e por tanto son máis comúns as enfermidades propias da vellez”, conclúe.
Cronoloxía: a loita contra o cancro [+] Ver en pantalla completa
FONTE: Javier Yanes/bbvaopenmind.com/ciencia
0 comentarios