FRANCESCO REDI, O PRIMEIRO CAZADOR DE MITOS

Nesta época de fake news e mentiras na internet, por sorte non faltan quen dedica o seu tempo para contrastar estas supostas informacións para destapar os enganos. Hoxe chamámolos debunkers, ou  desmontadores de mentiras e mitos. Pero así como as falsas noticias non son un fenómeno exclusivamente actual, tampouco o é o oficio de desmentilas: os debunkers tiveron un precedente ilustre no século  XVII, o médico italiano Francesco Redi. Con todo, como as mellores historias, a de Redi ten tamén unha final sorpresa.

Ao toscano Redi (18 de febreiro de 1626 – 1 de marzo de 1697), médico xefe da corte dos Medici, non lle faltan paternidades académicas: en distintas referencias desígnaselle como o pai da bioloxía experimental, a  parasitología, a toxicoloxía experimental e a helmintoloxía —o estudo dos vermes helmintos. Estudou e describiu máis dun centenar de parasitos, e neste campo fixo un dos seus achados crave, que estes intrusos non xurdían do propio corpo, senón que nacían a partir de ovos.

Esta observación seguía a liña da que adoita considerarse a súa maior contribución á ciencia, a primeira refutación da xeración espontánea. En 1668 publicou os seus experimentos nos que demostraba que os vermes da carne non eran produto da putrefacción, senón as crías das moscas que depositaban os seus ovos nela. A introdución da condición de control nos seus experimentos convérteos nun exemplo pioneiro da metodoloxía que hoxe se aplica nos laboratorios.

Co seu achado de que omne vivum ex vivo, ou que toda vida provén da vida, Redi desmontaba un mito estendido na súa época, cuxos orixes se remontaban polo menos ata Aristóteles. Pero a ambición racionalista do toscano non se conformou con isto, senón que se dedicou tamén a derrubar outros enganos populares, algúns dos cales hoxe nos sorprenden pola súa inxenuidade.

Varios destes mitos referíanse ás víboras, animais aos que Redi dedicou unha voluminosa obra. Así, no seu tempo era crenza común que estas serpes bebían viño e rompían as copas. Tamén se cría que o veleno procedía da vesícula biliar e que era tóxico se se tragaba. Analizando animais aos que  inoculaba o veleno coa serda afiada dunha escoba, o toscano observou que o seu sangue coagulábase, e que o mollo ponzoñoso só era daniño se entraba no torrente sanguíneo, non se se inxería. Aplicando un  orniquete próximo á  mordedura, podía reducirse o fluxo do veleno cara ao corazón.

Ilustración de Esperienze intorno alla Generazione degli Insetti de Francesco Redi / Wikimedia

Pero mesmo aquel cazador de mitos deixouse embaucar por algún: non puido atopar outra explicación aos insectos que xurdían das agallas das plantas senón que eran estas as que os producían. A pesar de refutar a xeración espontánea na carne morta, cría que un organismo vivo, unha planta, podía crear outro diferente, un insecto.

Con todo, non é leste o aspecto máis rechamante da traxectoria de Redi, como tampouco o son os seus valiosos versos nos que eloxiaba os viños da súa Toscana natal. En realidade, o final máis inesperado para a descrición do primeiro cazador de mitos é que tamén foi un hábil creador de fake news; tan hábil, de feito, que nin sequera a era da internet, coa súa facilidade para expoñer mentiras, conseguiu aínda borrar as pegadas da súa travesura.

Desexoso de cantar as glorias da súa terra, Redi quixo atribuír a un toscano a invención das lentes. Para iso urdiu a  patraña de atoparse en posesión da referencia escrita máis antiga a este obxecto, redactada en 1299 polo florentino Sandro dei Pippozzo. Que nunca existiu. Redi sinalaba ademais a un toscano, o monxe Alessandro dei Spina, como o reinventor das lentes a partir dunha idea anterior. O florentino Ferdinando Leopoldo do Migliore completou a farsa propoñendo o nome doautor desa suposta idea anterior: Salvino degli Armati. Naturalmente, tamén  florentino. E tan ficticio como Pippozzo.

O falso busto do falso Armeti / Internet Archive Book Image

Migliore foi máis lonxe ao asegurar que en tempos existira na igrexa de Santa María a Maior de Florencia unha tumba do tal Armati cuxa inscrición identificabao como o inventor das lentes. En 1841 emendouse esta presunta perda histórica restaurando a inscrición, baixo un busto que en realidade retrata ao historiador Herodoto. Hoxe o falso monumento persiste, como tamén as numerosas referencias que atribúen a invención das lentes a Spina ou Armati; fake news que sobreviviron ao paso dos séculos.

FONTE: Javier Yanes/bbvaopenmind.com/ciencia