ASÍ SOUBEMOS QUE OS CONTIENTES FLOTAN

George Mallory (sentado, extremo esquerdo) e Guy Bullock (sentado, terceiro desde a esquerda), planificadores da expedición de recoñecemento ao Monte Everest en 1921. Os outros montañeiros que se mostran son (no sentido das agullas do reloxo desde a parte superior esquerda) A.F.R. Wollaston, Charles Howard-Bury, Alexander Heron, Harold Raeburn, Henry T. Morshead e Oliver Wheeler / britannica.com

Cando ao explorador británico George Leigh Mallory preguntáronlle: "Por que ascende o monte Everest?" sucintamente contestou: "Porque está aí". En 1924 tentou a ascensión por segunda vez. Durante o ataque final o xeólogo da expedición, Noel Odell, mirou cara arriba desde os 7.900 metros onde se atopaba. A través dun claro entre as nubes puido albiscar as borrosas siluetas de Mallory e Andrew Irvine encarando unha pronunciada pendente preto da cima. Pero as nubes rapidamente pecharon esa xanela; a Mallory e a Irvine nunca máis se lles volveu a ver.

Esta fugaz imaxe de Mallory non foi o único memorable que Odell viu na expedición de 1924. Alá arriba tamén descubriu os fósiles de criaturas mariñas con caparazón que quedaran enterradas nun mar pouco profundo facía 250 millóns de anos. Como é posible que o fondo dun mar puidese converterse no teito do mundo?

O Everest non é o único lugar do Himalaya onde se poden atopar restos de arcaicos habitantes mariños. Nos pobos da garganta do río Kali Gandaki, onde os granxeiros colleitan froita e gran á sombra dos máis de 8.100 metros do Dhaulagiri, os nenos nepaleses venden polas rúas aos visitantes salagramas, que non son outra cousa que ammonites.

Ese mesmo ano aparecía a tradución inglesa dunha breve monografía dun meteorólogo berlinés, fillo dun predicador, chamado Alfred Wegener. Era a terceira edición dunha idea que publicou en 1915 e provocou acaloradas discusións durante o segundo cuarto do século XX. A súa proposta era simple e explicaba a formación de cordilleiras e algo que tanto o filósofo Francis Bacon en 1620 como calquera escolar que mirase un mapamundi dáse conta: América do Sur e África parecen estar feitas a unha para a outra. En definitiva, que os continentes non estiveron sempre aí senón que se desprazan pola codia terrestre como icebergs á deriva.

Cen anos despois de Bacon, o gran explorador e naturalista Alexander von Humboldt explicaba con certo detalle como o Novo e o Vello Mundo separáronse debido para os efectos das augas caídas durante o diluvio universal que, circulando de norte a sur, escavaran o océano Atlántico. Pero non foi ata 1858 cando o americano residente en París Antonio Snider-Pellegrini reconstruía por primeira vez o supercontinente que existiu antes da apertura do Atlántico. Deste xeito Snider explicaba a sorprendente similitude entre os fósiles atopados en vetas de carbón en Europa e América do Norte. A explicación era que un feito catastrófico, quizá o diluvio universal, provocara esta separación.

O gran defensor e publicista desta visión do mundo, aínda que menos catastrófica, foi Wegener. Defendía que toda a terra emerxida estivera unida nun «supercontinente», Panxea, que se fragmetara e cuxa dispersión deu lugar á actual disposición dos continentes. Os seus contemporáneos non o creron. Ao pobre chamóuselle de todo. E non era para menos; estaba a botar por terra uno dos dogmas máis sacrosantos da xeoloxía, produto de anos e anos de coidadosas investigacións. Un dos participantes do simposio de 1928 auspiciado pola Asociación Americana de Xeólogos do Petróleo dixo: "Se aceptamos a hipótese de Wegener xa podemos tirar ao lixo todos os coñecementos que estivemos ensinando durante os últimos 70 anos e empezar de novo". Anos máis tarde, morto Wegener entre os xeos de Groenlandia en 1930, dicíase que non había nin que mencionar a absurda idea de Wegener aos estudantes para non inducilos a erro. Durante 25 anos os únicos defensores da teoría da deriva ‘continental’ foron tres xeólogos xeniais: Arthur Holmes, sir Edward Bailey e o discípulo de Wegener, Alexander Du Toit. Hoxe, sería totalmente imposible que ningún geofísico ou xeólogo obtivese unha praza de profesor se non crese a tectónica de placas, filla natural da deriva continental de Wegener.
 

En 1967 Dan McKenzie e R. L. Parker publicaban na prestixiosa Nature un artigo que converteuse nun clásico. Nun valeroso esforzo de síntese, mostraron que os accidentes xeofísicos podíanse explicar grazas á existencia dunhas placas ríxidas móbiles e sísmicamente tranquilas que interactúan entre elas só nos seus bordos. Estes dous xeólogos recollían a brillante suxerencia de Harry Hess, da Universidade de Princeton, cando en 1960 presentou a súa obra sobre a expansión dos fondos oceánicos: non son estáticos, como todo o mundo pensaba, senón móbiles. O Atlántico, por exemplo, aumenta a súa anchura 2,5 centímetros por ano (ou 25 quilómetros nun millón de anos) e vaise formando novo chan na dorsal que corre de norte a sur polo centro do océano. Deste xeito, a codia oceánica é tanto máis vella canto máis afastada está da dorsal que a xerou; unha codia que se destrúe nas denominadas zonas de subducción das fosas oceánicas, onde choca e afúndese debaixo da placa contigua. Así, hoxe sabemos que en ningún océano do mundo hai sedimentos máis antigos que do Xurásico, hai pouco máis de 200 millóns de anos.

Entre 1967 e 1969 tres novos xeofísicos, os norteamericanos Jason Morgan, Dan McKenzie e o francés Xavier Lle Pichon, formularon o que pronto sería coñecido como teoría da tectónica de placas, un traballo que provocou unha explosión de novas investigacións xeolóxicas que confirmaron as súas predicións: nacera a xeoloxía moderna.

En esencia  dixéronnos que a codia da Terra é como un balón de fútbol. Non é unha única superficie senón que se atopa dividida en placas. Pero a diferenza do que sucede na pelota, estas placas son de diferentes dimensións e atópanse flotando nun mar de magma líquido, o manto, sobre o que se moven e de igual forma que sucede cos barcos, as placas están máis ou menos afundidas en función do peso.

FONTE: Miguel Ánfel Sabadell /muyinteresante.es/ciencia