SABÍAS QUE... RONNA, RONTO, QUETTA E QUECTO, NOVOS PREFIXOS PARA MAGNITUDES EXTRAORDINARIAS

Ronna, quetta, ronto e quecto incorpóranse como prefixos ao Sistema Internacional de Medidas (SI) / NPL (Europa Press)

Cada día xéranse en soportes dixitais máis datos que toda a información almacenada na historia da humanidade ata 1970. Se se gardase toda a actual cantidade de bytes (unidade común de almacenamento composta por oito díxitos binarios (0 e 1) ou bits) en discos compactos amontoados, a torre chegaría máis aló da Luna (máis de 384.400 quilómetros), segundo un estudo publicado este ano en Science. E este traballo só analiza o almacenado entre 1986 e 2007. A pandemia aumentou un 400% o uso da tecnoloxía dixital e a previsión para o final da década é que esa imaxinaria pila de discos alcanzaría Marte só cos datos xerados nun ano: 10²⁴ bytes. Non é só un problema físico, senón que tamén científico. As denominacións das unidades de medida tivéronse que actualizar con novos prefixos desde 1964 para dar cabida a esas cifras inimaxinables, tanto por arriba como por abaixo. Os últimos son ronna (10²⁷, símbolo R) ronto (10⁻²⁷, r), quetta (10³⁰, Q) e quecto (10⁻³⁰, q).

Cada vez que se traspasa unha fronteira do mundo microscópico, físico, biolóxico ou matemático xérase un problema para designarlle cifras que permitan o seu estudo, divulgación ou aplicación. Non é só pola cantidade de datos, que é o máis claro exemplo para aproximarse a estas novas magnitudes, senón tamén polas distancias universais ou, pola contra, a masa de partículas subatómicas. Martin Hilbert, autor do estudo de Science e profesor da Universidade de Southern California (EEUU), explica que “o ADN humano nun só corpo pode conter ao redor de 300 veces máis información da que almacenan todos os dispositivos tecnolóxicos”.

A rapidez dos descubrimentos ou en exceder os límites coñecidos leva á adopción de termos informais. Moitas páxinas na internet refírense ao hellabyte (10²⁷ bytes) ou ao brontobyte, termos e símbolos (h e b) non oficiais que poden engadir confusión ás investigacións, xa que h utilízase para hecto (10²) e H para henry, a unidade de inductancia, mentres b simboliza un barn (10⁻²⁸ m²) e B, un belio, unidade da intensidade do son e outras magnitudes físicas.

Para atallar este conflito, “os representantes dos Gobernos de todo o mundo, reunidos na Conferencia Xeral de Pesos e Medidas (CGPM)”, segundo informa a institución con sede en París, aprobaron a pasada semana “introducir catro novos prefixos ao Sistema Internacional de Unidades (SE) con efecto inmediato”. Son os xa mencionados ronna, quetta, ronto e quecto. Desta forma, a masa da Terra é aproximadamente de seis ronnagramos (5.975 trillones de toneladas) e a dun electrón, un quectogramo.

A mesma Conferencia xustifica a decisión en “o papel esencial do Sistema Internacional de Unidades para proporcionar confianza na exactitude e a comparabilidad global das medicións”, fundamentais tanto para a industria, o comercio, a saúde ou a seguridade. Tamén admite que “as comunidades científicas dependen de medicións que non están cubertas polo rango actual”, e pon de exemplo as cantidades de información dixital que xa precisan de magnitudes superiores a 10²⁴, así como a proliferación de termos “non oficiais”.

A adición de prefixos é común no sistema de medidas. A CGPM xa adoptou en 1975 peta e exa, aos que se sumarían anos despois zetta (10²¹), zepto (10⁻²¹), yotta (10²⁴) e yocto (10⁻²⁴). Pero a mesma organización admite que o principal detonante da incorporación de novas denominacións de magnitudes debeuse a “os crecentes requisitos da ciencia de datos e o almacenamento dixital, que xa utiliza prefixos na parte superior do rango existente [yottabyte e zettabyte] para expresar grandes cantidades de información dixital”.

Neste sentido, Richard Brown, impulsor dos novos termos e metrólogo xefe do Laboratorio Nacional de Física do Reino Unido en Teddington, explica que “o sistema de prefixos expandiuse ao longo dos anos en resposta aos avances en ciencia e tecnoloxía que requiren acceso a un maior rango de ordes de magnitude relacionados coa medición”. Brown presentou con este argumento a proposta á CGPM o pasado 17 de novembro tras cinco anos estudando opcións e detectando denominacións non oficiais.

O metrólogo, segundo informa Nature, buscou para propoñer os seus prefixos termos e símbolos que non estaban en uso para unidades e que seguisen a tradición de terminar na letra a para as multiplicacións, como o mega (1.000.000 bytes), popular polas ofertas de telefonía, e na letra ou para as escalas máis pequenas, como micro(gramo) ou nano(metro).

Brown coincide coa CGPM en considerar “esencial” a medida adoptada tras a súa iniciativa por “as esixencias da ciencia de datos, cun crecemento constante acelerado pola dixitalización xeneralizada e a chegada de novas tecnoloxías, como a computación cuántica”. “Estes novos prefixos”, argumenta, “permitirán unha comunicación clara e inequívoca destas medicións durante moitos anos”.

O problema será identificar novos prefixos e símbolos para magnitudes superiores ou inferiores ás recentemente aprobadas. O común será recorrer á súa expresión numérica cun expoñente maior positivo ou negativo ou a unha partícula composta, como kiloquetta ou kiloronna.

Para Brown, este conflito aínda tardará. Con todo, a velocidade da informática podería acurtar o prazo. Segundo Hilbert, “a área de máis rápida crecemento no tratamento da información é a computación, que aumentou un 58% en capacidade informática en dúas décadas”. Neste sentido, de acordo con un artigo de investigadores de Epoch, unha organización de prognóstico de intelixencia artificial aínda non revisado, a medida que se constrúen modelos informáticos máis potentes e con maiores capacidades, obsérvase a falta de datos adecuados para adestralos. É o caso dos investigadores de modelos de linguaxe que, segundo afirma Teven Lle Scao, da compañía de intelixencia artificial Hugging Face, a MIT Technology Review, “están cada vez máis preocupados de quedar sen os datos que necesitan”. Desta forma, precisarase cada vez máis información para poder discriminar a relevante e adecuada para a aprendizaxe automática.

FONTE: Raúl Limón/elpais.com/tecnologia