SEIS ESPECIES QUE NUNCA EXISTIRON E QUE A CIENCIA PENSOU QUE ERAN REAIS

En tempos en que a ciencia era unha actividade menos regrada e máis rudimentaria, a fronteira entre a realidade e a ficción ás veces quedaba diluída. Os relatos dos exploradores e viaxeiros facían nacer criaturas que en realidade nunca existiron, pero nas que se creu durante séculos. Naturalmente, nesta categoría véñennos á mente animais lendarios do folclore popular, os chamados críptidos, como o monstro do lago Ness, o Yeti, o Bigfoot ou o chupacabras. Pero máis aló destes mitos existen outras especies cuxa existencia abriuse paso ata as enciclopedias, as páxinas de ciencia ou os museos, e chegou a pasar por veraz para científicos ou académicos, ata que se descubriu que realmente eran erros ou enganos. E algúns destes casos son moi recentes.

A ovella vexetal

As especies falsas que enganaron aos eruditos non só refírense ao reino animal, senón tamén ao vexetal. E aínda que pareza mentira, houbo un tempo en que se debateu intensamente a existencia dunha planta cuxo froito era unha ovella. Esta permanecía unida ao vexetal por un talo, unha especie de cordón umbilical, e alimentábase das herbas que alcanzaba ata consumilas por completo, momento en que morrían a ovella e a planta.

The legend of the vegetable lamb was popularised in Europe through The Travels of Sir John Mandeville, a 14th century work / Wikimedia Commons

A orixe desta lenda é incerto, pero popularizouse en Europa a través do Libro das marabillas do mundo ou Viaxes de Juan de Mandeville, unha obra do século XIV de dubidosa credibilidade e de autor descoñecido. A ovella vexetal de Tartaria (a actual Siberia e rexións adxacentes) converteuse en obxecto de discusión científica durante o Renacemento e en séculos posteriores. Numerosos naturalistas e científicos escribiron sobre ela, incluíndo a Erasmus Darwin, o avó de Charles. Chegou a ser bautizada como Polypodium borametz ou Agnus Scythicus, segundo as versións, e figurou en enciclopedias e dicionarios de ciencias naturais.

A serpe mariña a anacos

As serpes mariñas xigantes son vellas coñecidas no mundo dos animais lendarios, pero ningunha delas estivo tan preto de enganar aos incautos como a que tivo o seu nome científico, Hyd describiu prolijamente a nova especie fósil que descubrira en Alabama, unha serpe mariña de 35 metros. Non un esqueleto, senón dous, vendeu respectivamente a museos de Prusia e Chicago baixo o nome de Hydrarchos (“rei da auga”) sillimani, en honra ao químico Benjamin Silliman.

Scientifically named Hydrarchos harlani. Albert Koch’s giant sea snake had its fossilised skeletons once housed in two museums in Europe and the USA / Wikimedia Commons

Pero cando o anatomista Jeffries Wyman pousou os ollos na criatura, soubo de inmediato que era unha falsificación: o corpo era un pastiche de vértebras de baleas prehistóricas dos xéneros Basilosaurus ou Pontogeneus, e o cranio tamén era claramente dun mamífero. Silliman esixiu que se retirase o seu nome daquel procreo, e Koch cambiouno por H. Harlani en homenaxe ao paleontólogo Richard Harlan, descubridor do Basilosaurus e que non podía protestar, xa que falecera en 1843. A pesar de descubrirse a fraude, o esqueleto de Chicago continuou exposto ata que quedou destruído polo gran incendio de 1871.

A ra xigante do Carbonífero

O 28 de novembro de 1948 o diario Pittsburgh Post-Gazette publicou o achado dun rastro de pegadas fosilizadas preto daquela cidade de Pensilvania. O reporteiro permitíase libremente concluír que as impresións eran “como feitas por un pito xigante mentres saltaba pola superficie”, aínda que os científicos do museo Carnegie de Pittsburgh apuntaban que a rocha formárase no Carbonífero, hai 300 millóns de anos, moito antes da aparición dos dinosauros —e non digamos dos pitos—, nunha época en que os insectos e os anfibios dominaban a Terra. Conclusión: aquilo debía de ser o rastro dunha ra saltarina xigante, con 80 centímetros de separación entre as súas patas.

Some of the footprints of the alleged Carboniferous giant jumping frog were transferred to the Carnegie Museum of Pittsburgh / Wikimedia Commons

A identidade daquel misterioso animal, algunhas de cuxas pegadas foron trasladadas ao museo, quedou en suspenso ata 1983, cando un novo exame observou que o suco continuo central entre as pisadas non correspondía a un vertebrado. A conclusión foi que probablemente se trataba dun euriptérido, un tipo de artrópodos xigantes do Paleozoico chamados escorpións de mar.

 
Megarachne, a araña máis grande do mundo

En 1980 o paleontólogo arxentino Mario Hünicken anunciou o achado dunha terrorífica araña fósil de medio metro que viviu no Carbonífero, hai 300 millóns de anos, e que identificou como unha migalomorfa; unha tarántula. A denominada Megarachne servinei era a araña máis grande xamais coñecida. Os museos lanzáronse a facer reconstrucións de tan temible monstro, e en 2005 un documental da BBC titulado Walking with Monsters incluíu a aparición dunha tarántula semellante cazando un Petrolacosaurus, un lagarto de 40 centímetros.

The so-called Megarachne servinei was the largest spider ever known, a tarantula that was even featured in a BBC documentary in 2005 / Wikimedia Commons

Só que a tarántula xigante nunca existiu. Fixo falta que se descubrise outro exemplar para comprender que as partes perdidas no espécime orixinal revelaban a súa verdadeira identidade: era un euriptérido, un escorpión de mar. Hoxe o animal conserva o seu nome, pero non a súa identidade. Curiosamente, Hünicken e os seus colaboradores publicaron a nova identificación en 2005, cando o documental da BBC estaba en produción e xa non podía cambiarse. No seu lugar, mantivéronse as imaxes da araña asignándoa a outro grupo, Mesothelae, que en realidade eran moito máis pequenas.

 
O pingüín que resultou ser tres distintos

O pingüín da illa de Hunter, Tasidyptes hunteri, non tería de seu nada especialmente novo respecto a outras moitas especies descubertas despois da súa extinción. Os seus restos describíronse en 1983, pouco despois do seu achado nunha pequena illa próxima a Tasmania. Os catro ósos atopados datáronse por radiocarbono nuns 760 anos, e os autores do descubrimento comprobaron que non se correspondían con ningunha das especies xa coñecidas. Así, o novo pingüín entrou na literatura científica como un animal cuxa existencia en carne e óso perdémosnos por uns poucos centos de anos.

Ósos atribuídos a Tasidyptes hunteri e dos que se tomaron mostras para este estudo: (A) coracoides ANWC B21145, Louisa Bay; (B) coracoides ANWC B21144, Prion Beach; (C) coracoides ANWC B21142, Hunter Island; (D–F) pelvis ANWC B21141 (holotipo), Hunter Island; (G) tarsometatarso ANWC B21143, Hunter Island; (H) sinsacro ANWC B22669, Hunter Island. A barra de escala é de 50 mm / academic.oup.com/zoolinnean

Ata que en 2017 as técnicas que hoxe conseguen rescatar ADN de restos antigos descubriron que en realidade os ósos non correspondían a un pingüín, senón a tres distintos, todos eles aínda vivos e coleando: o pingüín fada (Eudyptula novaehollandiae), o das Snares (Eudyptes robustus) e o de Fiordland (Eudyptes pachyrhynchus). Casualmente especímenes das tres especies foron a morrer ao mesmo lugar e os seus ósos mesturáronse.
 

Archaeoraptor, o falso dinosauro-paxaro

O 15 de outubro de 1999 a revista National Geographic organizou unha conferencia de prensa en Washington para presentar un gran achado: o Archaeoraptor liaoningensis, un fósil do Cretácico temperán descuberto en China que representaba unha nova especie de transición entre os dinosauros carnívoros e as aves. O editor de paleontoloxía da revista, Christopher Sloan, escribiu que “con brazos de ave primitiva e cola de dinosauro, esta criatura atopada na provincia de Liaoning, China, é un verdadeiro elo perdido na complexa cadea que conecta os dinosauros coas aves”.

 

Archaeoraptor liaoningensis, an Early Cretaceous fossil discovered in China, turned out to be a jigsaw puzzle of different fossils / Wikimedia Commons

E tanto que tiña trazos de distintos animais. Porque era un crebacabezas de distintos animais, como pronto sospeitaron diversos expertos: a cola era do pequeno dinosauro Microraptor, mentres que a parte anterior era de Yanornis, un ave pescadora extinta. O fósil non foi un achado directo, senón que foi exportado de China ilegalmente e comprado por un museo en EEUU. Como logo revelouse, a publicación da (falsa) nova especie fora rexeitada polas revistas Nature e Science, a pesar do cal National Geographic decidiu seguir adiante.

FONTE: Javier Yanes/bbvaopenmind.com/ciencia