O BLOB, UN ORGANISMO REAL QUE PARECE CIENCIA FICCIÓN

A clasificación tradicional dos seres vivos recoñece catro grandes reinos entre os eucariotas: animais, plantas, fungos e protistas. Con todo, o descubrimento do proceso evolutivo e os estudos de filoxenia demostraron as carencias deste sistema clásico de clasificación. Por exemplo, o fermento da cervexa, a alga diatomea e o plasmodio da malaria incluíanse, pola súa condición unicelular, no amplo grupo ‘caixón de xastre’ dos protistas, aínda que en realidade, o fermento está máis preto dos fungos, a diatomea das plantas, e o plasmodio dos animais. De feito, considéranse tres grupos distintos, as algas (próximas ás plantas), os fungos unicelulares (próximos aos fungos verdadeiros) e os protozoos (próximos aos animais).

Se o reino protista xa se desmorona con exemplos que se consideran evidentes, os seus límites tamén se desdibuxan cando se observan seres vivos con trazos que parecen mestura de varios tipos ou mesmo que non caben en ningunha das tres categorías máis ou menos definidas.

Os euglenófitos son organismos unicelulares cunha mancha pigmentaria asociada a uns flagelos, que funciona como un sistema de desprazamento activo en función da luz, moi útil para evitar aos depredadores; ademais, depredan a outros organismos unicelulares máis pequenos, como bacterias. Con esta descrición, sería fácil categorizarlos como protozoos, pero o sorprendente é que realizan a fotosíntesis, como as algas. Velaquí una desas rarezas protistas.

Outros seres vivos, aínda máis estraños, son os hemimastigóforos, un grupo protista que non ten semellanza con nada coñecido, e que probablemente constitúa un das liñaxes de eucariotas máis antigos. Ou os aínda máis raros metamonados, organismos unicelulares excepcionais, por ser as únicas criaturas eucarióticas coñecidas que carecen de mitocondrias, os orgánulos celulares responsables da respiración.

Entre este gran abanico de diversidade de ‘bichos raros’ unicelulares que se saen dos esquemas coñecidos, destaca un polo seu comportamento e a súa organización, que esperta a curiosidade: o blob ou mofo policéfalo (Physarum polycephalum).

 

Blob en estado natural - ViniSouza128/iStock

Aínda que comunmente considéraselle un mofo, se penetramos na clasificación filoxenética do blob, atopamos que pertence ao gran grupo dos amebozoos, ao que pertencen as amebas, como a máis famosa Amoeba proteus ou Polychaos dubium, o organismo co xenoma máis grande coñecido. Con todo, o comportamento do blob é distinto ao dunha ameba.

Se atendemos á súa organización, aparentemente pode parecer un organismo pluricelular; ao fin e ao cabo, é macroscópico, visible a primeira ollada. Pero que este detalle non leve a erro; aínda que o organismo está composto de moitas células asociadas unhas con outras, non presenta ningunha especialización. Non hai división de traballo. É máis, todas as células do corpo do blob están fusionadas nunha soa membrana con múltiples núcleos.

Non é, en sentido estrito, un organismo pluricelular, senón un organismo unicelular con organización colonial. O seu corpo lembra ao dun fungo, pero de aspecto viscoso. Ese aspecto dálle o seu nome, inspirado polo monstro da película de terror The Blob, dirixida por Irvin Yeaworth, en 1958.

O blob é un organismo saprófito; cando atopa unha fonte de alimento, como bacterias ou esporas, medra ao redor delas e segrega encimas dixestivas para, despois, absorber os nutrientes. Para seguir explorando a contorna, en lugar de avanzar co seu corpo enteiro ou emitir brazos como unha ameba, produce unha serie de apéndices en forma de tubos finos, máis ou menos rectos; un sistema máis eficiente e económico.

Cando os tubos non alcanzan unha fonte de alimento, simplemente contráense e son reabsorbidos polo organismo. Con todo, se o apéndice atopa unha nova fonte de alimento, desenvolverase unha nova colonia, que manterá contacto coa anterior a través do tubo. Como resultado final, as distintas colonias mantéñense interconectadas por unha intrincada rede de tubos, como as cidades conéctanse con estradas ou ferrocarrís.

Blob medrando segundo o mapa ferroviario de Tokio - Tero et al. 2010

Un dos problemas máis habituais do urbanismo e a organización do transporte é establecer unha rede de vías (estradas, ferrocarrís, túneles de metro…) que interconecten distintos puntos da forma máis eficiente posible. Distintas cidades e países dispoñen de distintos esquemas de distribución, unhas máis radiais e centralizadas, outras máis concéntricas… non é tarefa fácil achar a máis adecuada. Por exemplo, unir todos os puntos mediante a liña máis curta pode parecer unha boa solución, pero pode implicar que quen vaia a viaxar entre dúas estacións non inmediatamente contiguas deba dar rodeos innecesarios.

E se o blob e o seu particular sistema de crecemento puidese axudar a solucionar ese problema? Esa é a pregunta que se fixo Atsushi Tero, do Instituto de Investigación de Ciencia Electrónica da Universidade de Hokkaido, Xapón, e o seu grupo de colaboradores. Dispuxeron o blob sobre un medio de cultivo, con alimento distribuído segundo un patrón equivalente a un mapa a escala das cidades que rodean Tokio.

O resultado foi tan sorprendente, que apareceu publicado na prestixiosa revista Science en 2010: o blob medrará, formando colonias nas distintas cidades, e mantendo unha rede de tubos moi similares á rede ferroviaria xaponesa, que optimizaba o transporte entre os distintos puntos, independentemente da orixe e o destino.

Resolver a distribución óptima dun mapa de ferrocarrís é só una das grandes proezas das que o blob é capaz. Tamén se probou a súa capacidade para achar o camiño máis curto nun labirinto, resolver complicados crebacabezas computacionales e tomar decisións multiobxectivo. Este tipo de comportamentos tan complexos non os desenvolve de forma voluntaria (é un organismo carente de sistema nervioso), senón que é unha consecuencia da súa forma de vida, unha propiedade emerxente que xorde das interaccións que se producen no corpo do blob.

Talvez, pensándoo fríamente, a nosa forma de tomar decisións sexa, tamén, unha propiedade emerxente produto das interaccións do noso cerebro.

Este sistema, levado a un modelo matemático inspirado na natureza, proporciona información sobre como implementar melloras na eficiencia e na distribución de sistemas de transporte deseñados por humanos. Non é a primeira vez, nin será a última, que o comportamento natural dun organismo ensínanos a optimizar aspectos e mecanismos que afectan directamente á nosa forma de vivir.

FONTE: Álvaro Bayón/muyinteresante.es/natureza