O ANIMAL MÁIS PESADO QUE HABITOU A TERRA

O Perucetus colossus vivía en augas costeiras superficiais e podía pesar o dobre que unha balea azul /  Albero Gennari

Hoxe é un deserto de area, pero hai 39 millóns de anos o val de Ica, no sueste de Perú, era todo mar. E nese mar nadaba o animal máis pesado do planeta. Só atopáronse unhas vértebras, costelas e parte do óso pélvico, pero as primeiras pesan máis de 100 quilogramos cada unha e as segundas miden 1,4 metros. Os autores do achado, publicado na revista científica Nature, estiman que o esqueleto completo desta balea debería pesar ata tres veces máis que o da balea azul, o maior animal dos coñecidos ata o de agora. Apoiados na cociente entre masa ósea e masa total doutras especies de baleas, calculan que este cetáceo puido pesar ata 340 toneladas. As baleas azuis de cando en cando superan as 150 toneladas. Á nova criatura chamárona Perucetus colossus, de Perú e balea (cetus, en latín). Colossus non fai falta traducilo.

O primeiro achado, o dunha vértebra fosilizada, produciuse nunha lomba a poucos quilómetros do oasis de Samaca e a 15 quilómetros da actual liña de costa. O seu autor foi Mario Urbina, do Museo de Historia Natural de Lima, na Universidade Nacional Maior de San Marcos. Urbina levaba anos buscando no tórrido deserto restos de grandes vertebrados mariños. Custoulles escavar o primeiro, ao que seguiron outras 12 vértebras, todas do que sería a parte baixa do lombo e a zona lumbar, catro costelas e o óso coxal dereito, que uniría a pelvis cunha extremidade inferior que xa, como animal mariño, non tiña. Pola posición no estrato, os paleontólogos estiman que este exemplar de P. colossus viviu e morreu hai entre 39,8 e 37,8 millóns de anos. Pertencería á familia dos basilosáuridos, os primeiros cetáceos exclusivamente mariños, mamíferos que cambiaron a terra polo mar hai uns 50 millóns de anos.

Como lembra Giovanni Bianucci, da Universidade de Pisa (Italia) e un dos autores do traballo publicado en Nature, o P. colossus non é o animal máis grande dos descubertos ata o de agora. “Os máis grandes son a balea azul (Balaenoptera musculus) entre os vertebrados mariños e algúns saurópodos extremos (como o Argentinosaurus) entre os vertebrados terrestres”, lembra. Pero si debía ser o máis masivo. Partindo do tamaño e peso dos ósos atopados, os científicos estiman que o esqueleto completo debería pesar entre 5,3 e 7,6 toneladas. E con este rango e sabendo a masa esquelética doutros cetáceos, que rolda entre o 2,2% e o 5% da súa masa total, calculan que este coloso pesaría entre 80 toneladas como mínimo e 340 toneladas como máximo. O valor medio que obteñen en todas as comparacións lanza un peso medio de 170 toneladas, superando así á balea azul, que moi de cando en cando supera as 150.

A clave para todos estes cálculos está nos ósos. Non se trata só de que con eles póidase estimar o peso, a forma e o volume do animal. É que con só esas poucas vértebras e costelas pódense saber detalles claves da vida desta enorme balea. E é que, como di Bianucci, non son uns ósos habituais: “Ningún cetáceo, vivo ou extinto, ten ósos tan pesados e voluminosos”. Todos os cetáceos existentes, incluídas as baleas máis grandes, comparten unha característica: as apófisis, eses anacos de óso que sobresaen das vértebras, son relativamente delgadas. Pero as apófisis vertebrais da P. colossus son comparativamente enormes, moi grosas. En medicina, a isto chámaselle paquiostose, pero non é unha patoloxía, neste caso forma parte do deseño evolutivo do animal.

Parte do equipo de escavación, aflorando parte dunha das xigantescas vértebras.
Parte do equipo de escavación, aflorando parte dunha das xigantescas vértebras / Giovanni Bianucci.

Por dentro, os ósos desta balea tamén son moi diferentes. Hans Thewissen, da Universidade Médica do Nordeste de Ohio (Estados Unidos), é experto na morfoloxía das baleas. Non relacionado co novo descubrimento, escribiu en Nature un artigo analizando o achado, no que realiza unha comparación que axuda entender a relevancia da osamenta do coloso: “O corte transversal dun óso de mamífero parécese a unha baguette despois de que ten unha cortiza dura e sólida (o óso compacto) que rodea un interior esponxoso (o óso trabecular)”. A mencionada paquiostose tradúcese aquí en que a parte compacta creceu á conta da trabecular, coa consecuente densificación do óso. Vertébralas e costelas da P. colossus teñen outra particularidade que noutros animais (e os humanos) é un problema: osteoesclerose, onde o aumento de densidade dos ósos faise á conta da medula que levan no centro.

O resultado final deste desenvolvemento óseo particular é un esqueleto moi pesado. En terra iso sería un problema e só téñeno animais con hábitos acuáticos, como o hipopótamo. No mar, só hai unhas poucas especies de mamíferos con ósos tan grandes e pesados. Trátase dos sirenios, lonxemente emparentados cos elefantes. Só quedan catro especies vivas, tres manatíes e o dugongo. O seu hábitat e forma de nadar sería, segundo os autores do estudo, sería moi similar ao destes animais, chamados popularmente vacas mariñas.

O descubrimento desta balea no deserto peruano abre tamén outra vía de investigación. Aínda que desde os seus inicios no mar houbo cetáceos grandes, especialmente alongados, o xigantismo de animais como o cachalote ou a balea azul é relativamente recente (hai uns cinco millóns de anos). O novo coloso, cos seus 20 metros e os seus posibles 340 toneladas, supón atrasar en case 35 millóns a aparición do xigantismo no mar. En canto á súa dieta, ao non atopar aínda a cabeza, o misterio mantense. Os autores suxiren que podería ser un carroñeiro, atrapando todo o que caía ao fondo.

FONTE: Miguel Ángel Criado/elpais.com/ciencia