DESCUBERTO UN NOVO TIPO DE CÉLULA NO CEREBRO HUMANO

Imaxe de astrocitos glutamatérxicos nun hipocampo, obtida polo equipo da Universidade de Lausana / Universidade de Lausana

Un home de 36 anos, chamado Santiago Ramón e Cajal, montou un laboratorio caseiro na súa vivenda de Barcelona en 1888 e lanzouse a estudar no seu microscopio toros de cerebros humanos, procedentes dos abundantes cadáveres do veciño Hospital da Santa Cruz. Cajal atopouse cun “bosque inextricable” alén da lente, pero penetrouse naquela xungla e demostrou que o cerebro está organizado en células individuais, coas neuronas como principais protagonistas do pensamento. O neurocientífico italiano Andrea Volterra relatou durante anos a historia de Cajal aos seus alumnos da Universidade de Lausana (Suíza), pero este mércores é el quen anuncia o descubrimento de “un novo tipo de célula” no cerebro humano.

O espesor desa selva cerebral é inimaxinable. O órgano gris de quilo e medio que hai dentro do cranio das persoas componse duns 86.000 millóns de neuronas, con billóns de puntos de comunicación entre elas. Ata que apareceu Cajal, a comunidade científica cría que o cerebro era unha masa difusa de células conectadas fisicamente entre si. O investigador español mostrou que eran entidades independentes, aínda que se acariñaban e comunicábanse co que chamou poéticamente “bicos”, hoxe coñecidos cun termo máis aburrido: sinapse.

As neuronas están rodeadas por outra familia de células, as gliales, que actúan como soporte. Glía, en grego, significa pegamento. É o pegamento das ideas. Unha destas células é o astrocito, chamado así pola súa forma de estrela. Un único astrocito pode participar en dous millóns de bicos entre neuronas. Neses bicos, as neuronas envíanse mensaxes con substancias químicas, sobre todo con glutamato, unha molécula composta por cinco átomos de carbono, nove de hidróxeno, un de nitróxeno e catro de osíxeno: C₅H₉NON₄. Este proceso é imprescindible no pensamento abstracto humano.

O equipo de Volterra detectou un novo tipo de célula que non pertence nin á categoría canónica de neurona nin á de astrocito. Son “células híbridas”, segundo o italiano. A neurocientífica Liset Menéndez da Prida cre que é “un descubrimento transcendental” que cambiará a forma na que entendemos o funcionamento do cerebro e os seus trastornos.

Volterra denominou “astrocitos glutamatérxicos” a este novo tipo de células. É unha subpoblación de astrocitos que posúen parte da maquinaria molecular das neuronas para liberar glutamato, segundo explica Menéndez da Prida, do Instituto Cajal, en Madrid. “A información entre neuronas é rápida, da orde duns poucos milisegundos, ata as decenas de milisegundos se se dá entre varias neuronas en cadea (polisinapse). En cambio, os astrocitos poden chegar a tardar da orde de segundos en transmitir información. Esta subpoboación mostrou respostas por baixo do segundo, o que a achega ás ordes de magnitude das respostas polisinápticas”, reflexiona Menéndez da Prida, que non participou na investigación. A neurocientífica subliña que se trata dunha pequena poboación de células e que se descoñece a súa auténtica proporción no cerebro, pero recalca que é “un resultado moi rompedor”.

O neurocientífico italiano Andrea Volterra, da Universidade de Lausana (Suíza) / unil.ch

Andrea Volterra considera que o seu descubrimento “sacode os cimentos da neurociencia”, porque cuestiona o coñecemento actual sobre como funciona o cerebro e como se desenvolven os seus trastornos. O seu estudo, publicado hai uns días na revista Nature, mostra que os astrocitos glutamatérxicos concéntranse en rexións do cerebro implicadas na memoria. Unha delas, o hipocampo, é unha das áreas máis inestables no inicio do alzhéimer. “Por iso temos sospeitas fundadas de que as nosas células poderían estar implicadas”, explica Volterra.

O equipo tamén observou que os astrocitos glutamatérxicos desempeñan un papel nun circuíto que controla os movementos e está alterado no párkinson: a vía nigroestriada da dopamina. “Aínda non estudamos a distribución destas células noutras rexións do cerebro. O que pescudemos orientará as nosas futuras investigacións. Por exemplo, se atopamos concentracións altas destas células na codia prefrontal [a zona do cerebro situada tras a fronte], inmediatamente estudaremos o seu papel na toma de decisións e a súa alteración na esquizofrenia”, expón Volterra. “Se as atopamos nas hastas da medula espinal, pensaremos na esclerose lateral amiotrófica”.

A neurocientífica Marta Navarrete aplaude o novo estudo, pero cre que os astrocitos glutamatérxicos son máis ben un subtipo de astrocitos, non un novo tipo de célula. “Os astrocitos coñécense desde tempos de Cajal. Sempre se pensou que estas células dan para comer ás neuronas e son o seu soporte estrutural, pero agora estase vendo que son moito máis importantes. Interveñen no proceso de memoria e aprendizaxe, no medo, en todas as emocións superiores que un ser humano pode ter”, sinala Navarrete, tamén do Instituto Cajal. O traballo de Volterra suxire a existencia de nove clases de astrocitos, que se sumarían a máis dun centenar de tipos de neuronas.

O investigador que observou por primeira vez que os astrocitos están involucrados en procesos de información superior foi outro español, Alfonso Araque, actualmente na Universidade de Minnesota (Estados Unidos). En 1999, Araque abandonou o tópico do bico entre dúas neuronas e postulou o concepto de “sinapse tripartita”, no que os astrocitos tamén teñen un papel fundamental. Navarrete, discípula de Araque, lembra que aínda hai resistencias a esta formulación. “A idea de que hai tipos de astrocitos especializados en determinadas funcións non está aceptada na comunidade científica. Non se termina de aceptar que poida haber máis células [ademais das neuronas] que estean moi involucradas no procesamento de información”, lamenta. O novo descubrimento do equipo de Andrea Volterra engade aínda máis complexidade ao inconcibible cerebro humano.

FONTE: Manuel Ansede/elpais.com/ciencia