FERNANDINA, A ILLA FANTASMA

Na madrugada do 11 de xullo de 1831, a 30 quilómetros ao sur de Sicilia, uns mariñeiros observaron como entre as ondas do Mediterráneo emerxía unha columna de auga e fume que ao pouco tempo revelou unha superficie rochosa de catro quilómetros. A illa Ferdinandea ou Fernandina debe o seu nome a Fernando II de Borbón, monarca que a reclamou para o Reino das Dúas Sicilias.

Pero esta non era a primeira vez que este illote volcánico asomábase ao exterior. A actividade volcánica na illa rexistrouse por primeira vez durante a Primeira Guerra Púnica, durante o século III a.C. A illa forma parte do volcán submarino Empédocles e está situada nunha zona volcánica coñecida como Campi Flegrei do Mar de Sicilia, unha rexión onde existen moitos volcáns submarinos así como algunhas illas volcánicas como Pantelaria. Coñecida na antigüidade como “Terra de Ciclopes”, deixouse ver en catro ou cinco ocasiones desde entón, debido á actividade volcánica da zona.

Case todos os illotes que rodean Sicilia teñen orixe volcánico, polo que desde sempre as erupcións nesta zona estiveron á orde do día. Aristóteles explicou no seu Tratado dos Meteoros como a illa Vulcano (que se atopa a 25 km ao norte de Sicilia) brotou do mar entre estrondosas explosións.

Evidentemente, a noticia do nacemento dunha nova illa correu como a pólvora. A pesar de que as erupcións foron intensas desde o 18 ao 24 de xullo, moitos científicos e curiosos achegáronse a ela. Unha delegación da poboación siciliana de Sciacca enviou un barco pesqueiro a inspeccionar a zona. Deste xeito, Michael Florins, ao mando do bote, foi quen trouxo as primeiras noticias sobre a nova illa. Tratábase dunha superficie de 4.800 m de lonxitude e tan só 63 de anchura, cunha altura máxima de 60 metros.

Pero Ferdinandea non só interesou aos xeólogos. A súa posición estratéxica, desde a cal se podía vixiar todo o tráfico marítimo entre África e Italia, converteuna en obxecto de disputa política. O primeiro en chegar foi o funcionario de aduanas siciliano Michele Fiorini o 17 de xullo de 1831, quen plantou un remo alí para reclamar a illa recentemente emerxida para o Reino das Dúas Sicilias.

O 2 de agosto de 1831, Humphrey Fleming Senhouse, capitán do barco de guerra St Vincent, nomeou a illa en honra a Sir James Graham, o Primeiro Lord do Almirantazgo, e reclamou a illa para o Reino Unido. Xa só faltaba Francia, entón baixo o goberno do rei Luis Felipe I, que fixo o propio enviando unha expedición liderada polo xeólogo Constant Prévost o 17 de setembro, e bautizándoa como illa Julia, en referencia ao mes de xullo que apareceu. Incluso España mostrou interese pola diminuta illa.

No medio desta competencia territorial, a illa Ferdinandea converteuse en foco turístico: a xente comezou a viaxar a ela para ver as súas dous pequenos lagos, os mariñeiros observábana ao pasar e, segundo dise, os nobres da Casa de Borbón planeaban establecer un centro de vacacións nas súas praias. Pero Ferdinandea seguía sendo xeológicamente inestable. As erupcións volcánicas continuaban e a illa estaba a erosionarse rapidamente. Ao final, o proceso natural de erosión e a falta de estabilidade xeolóxica levaron a que a illa desaparecese baixa a auga a finais de 1831, o que resolveu a disputa territorial dun modo rápido e limpo.

Despois de 1863, o volcán permaneceu inactivo durante moitas décadas, coa súa cima a só oito metros por baixo do nivel do mar. En 2000, unha renovada actividade sísmica ao redor da illa levou aos vulcanólogos a especular que un novo episodio eruptivo podería ser inminente e que o monte submarino podería volver converterse nunha illa. En outubro 2002 Ferdinandea volveu ser noticia pois os vulcanólogos esperaban a súa reaparición ao entrar en erupción o volcán activo máis grande de Europa, o Etna. Ao mes seguinte o Instituto de Geofísica e Vulcanología de Roma observou actividade sísmica e emisións de gases menores nos arredores e comprobouse que a illa alcanzara os cinco metros baixo o mar. Todo parecía indicar que os tremores sísmicos dispararían as erupcións volcánicas e provocarían ese extraordinario e fascinante fenómeno: a reaparición de Ferdinandea. Pero non foi así. Polo si ou polo non, mariñeiros italianos colocaron unha bandeira italiana na parte superior da illa mergullada para evitar calquera reclamación doutra nación.

Desde entón nada nin ninguén conseguiu espertar a Ferdinandea do seu volcánico letargo, nin sequera en 1986 cando un avión de combate norteamericano bombardeouna crendo que era un submarino libio. Na actualidade Ferdinandea atópase apaciblemente mergullada a 6 metros baixo a superficie do mar.