DESCUBERTO UN ASTROLABIO ANDALUSÍ

Á esquerda, primeiro plano do astrolabio de Verona que muestra inscricións en hebreo e en árabe. A dereita, a nai do artefacto e sobre ela laa ’rete’, o mapa das estrellas / Federica Gigante/elpais.com

Non sabían o que tiñan. Os coidadores dun museo familiar de Verona (Italia) crían que o estraño obxecto era falso. Pero unha historiadora da Universidade de Cambridge (Reino Unido), Federica Gigante, soubo o que era nada máis velo nunha imaxe subida a internet. En canto puido, foise ata alí e unha vez tívoo diante soubo que estaba ante unha xoia da tecnoloxía medieval, un computador do século XI: astrolabio.

O astrolabio é un instrumento astronómico que serve para determinar a latitude, a lonxitude, a altura ou a posición dos corpos celestes, así como para calcular a hora.

A experta identificou o obxecto como andalusí e, polo estilo do gravado, a caligrafía e a disposición das escalas no reverso, relacionouno con instrumentos fabricados na al-Ándalus, a zona de España gobernada polos musulmáns, no século XI. Cos anos sufriu moitas modificacións, adicións e adaptacións polos seus usuarios musulmáns, xudeus e cristiáns de España, o norte de África e Italia.

Polo menos engadiron tres traducións e correccións a este obxecto, dous utilizando o hebreo e un unha lingua occidental. Trátase de "un obxecto incriblemente raro", unha "testemuña dos contactos e intercambios entre árabes, xudeus e europeos na Idade Media e principios da Moderna", escribe a investigadora.

Nunha das caras da placa está inscrito en árabe "para a latitude de Córdoba, 38° 30’" e na outra "para a latitude de Toledo, 40°", o que suxire que "podería ser feito" nesta última cidade, nunha época na que era un próspero centro de convivencia e intercambio cultural entre musulmáns, xudeus e cristiáns, agrega un comunicado da Universidade de Cambridge.

O estudo, publicado na revista Nuncius, sinala as similitudes dalgunhas características desta peza cos astrolabios fabricados en Toledo por famoso creador deste tipo de instrumentos Ibrāhīm ibn Saʿīd al-Sahlī. O astrolabio presenta liñas de oración musulmás e nomes de oracións dispostos para garantir que os seus usuarios orixinais mantivesen o tempo para realizar os seus rezos diarios.

Contén a firma "para Isḥāq [...]/a obra de Eūnus", que se gravou probablemente para un propietario posterior e os nomes poderían ser xudeus escritos en letra árabe, o que suxire que circulou en certo momento no seo dunha comunidade xudía sefardí de España, onde o árabe era a lingua falada. Unha segunda placa engadida leva inscritas as típicas latitudes norteafricanas, o que suxire que, noutro momento da vida do obxecto, talvez utilizouse en Marrocos ou Exipto.

O longo periplo do astrolabio relátano tamén os seus engadidos e traducións hebreas, o que indica que saíu de España ou do norte de África e circulou entre a comunidade xudía da diáspora en Italia, onde se utilizaba o hebreo. A autora destaca un dos engadidos hebreos, gravado sobre a marca árabe da latitude 35°, que di "34 e medio" en lugar de "34 ½", polo que o gravador non sería astrónomo nin fabricante de astrolabios.

Outras inscricións hebreas son traducións dos nomes árabes dos signos astrológicos: Escorpio, Saxitario, Capricornio, Acuario, Pisces e Aries. A peza ten gravados en hebreo e en números occidentais que traducen e corrixen os valores da latitude, incluso varias veces, e é "moi probable" que se fixesen en Verona para un falante de latín ou italiano. Algunhas desas emendas son erróneas ou contraditorias en relación a Córdoba e Toledo.

O chamado astrolabio de Verona ten unha rete (un disco perforado que representa un mapa do ceo) que é unha das primeiras que se coñecen fabricadas en España. Analizando a posición das estrelas na rede, é posible calcular que foron colocadas na posición que tiñan a finais do século XI e coinciden coas doutros astrolabios da época. Esta peza crese que acabou na colección do nobre veronés Ludovico Moscardo (1.611-1.681) antes de pasar por matrimonio á familia Miniscalchi, que en 1990 creou a Fondazione Museo Miniscalchi-Erizzo, onde se conserva agora.

FONTE: eldiadecordoba.es