SABÍAS QUE... COMO SE MIDEN OS TERREMOTOS?

Nos anos 30, o sismólogo estadounidense Charles Francis Richter (1900-1985) do Instituto Tecnolóxico de California (Caltech), abordou o desafío de estandarizar a comparación de terremotos. Entón, existía a escala de intensidade de Mercalli, baseada nos niveis de destrución observados. Esta era útil pero subxectiva, por tanto, carecía de valor científico robusto.

Richter propuxo medir os terremotos utilizando a amplitude dos movementos sísmicos rexistrados polo sismógrafo. Inspirouse no traballo de Kiyoo Wadati en 1928, quen relacionou as oscilacións coa distancia ao epicentro. Richter adaptou o concepto de escala de magnitudes usada polos astrónomos para medir o brillo das estrelas. Estableceu un valor base mínimo para referir as maiores amplitudes de cada terremoto. Grazas a isto, púidose asignar unha magnitude a cada evento sísmico.

Pero xurdiu un problema: ao relacionar os diferentes valores co de referencia, a diferenza nas proporcións entre os sismos fortes e os débiles era tan abismal que resultaba impracticable situalos nunha mesma escala lineal. A axuda chegou do seu mentor en Caltech, Beno Gutenberg, quen propuxo converter a táboa lineal noutra logarítmica de base dez. Para Richter, as escalas logarítmicas eran “un invento do diaño”, pero funcionou: o sistema permitía colocar todos os terremotos nunha mesma escala, tendo en conta que un aumento dun enteiro supoñía multiplicar por dez a violencia do tremor.

A escala de Richter e Gutenberg, desenvolta en 1935 e orixinalmente chamada de Magnitude Local (ML), serviu durante décadas como o estándar para cualificar a potencia dos sismos. Pero ten evidentes limitacións, xa que se baseaba nos primitivos sismógrafos da época. Os diferentes modelos respondían de maneira distinta a un mesmo tremor e só podían rexistrar movementos próximos. Como é lóxico, tamén as oscilacións da pluma eran maiores ou menores segundo a proximidade da estación sismográfica ao epicentro.

Para fixar estándares, Richter elixiu un modelo determinado de sismógrafo, o Wood-Anderson de torsión, e unha distancia concreta ao epicentro como referencia, 100 quilómetros. Pero mesmo con isto, os sismos transmítense de diferente maneira en cada terreo.

Segundo expón o sismólogo Mitch Withers, do Center for Earthquake Research and Information (CERI) da Universidade de Memphis (EEUU), “Charles Richter desenvolveu a escala de magnitude local para o sur de California; tecnicamente só se aplica alí”. Con todo, engade Withers, poden aplicarse conversións para outras localizacións e tipos máis modernos de sismómetros.

Co paso dos anos e o desenvolvemento de novas técnicas de medición e computación, os sismólogos comezaron a buscar un novo sistema que puidese expresar un parámetro físico máis obxectivo, a enerxía liberada polo terremoto. Así, nos anos 70 introduciuse a escala de Magnitude de momento (MW), baseada no momento sísmico definido en 1966 por Keiiti Aki, do Instituto Tecnolóxico de Massachusetts, e que considera a tensión, a deformación e o desprazamento das rochas na falla.

Aínda que o momento sísmico non mide directamente a enerxía, esta pode estimarse grazas a outros parámetros incluídos no cálculo. Do mesmo xeito que na escala de Richter, un aumento nun díxito de magnitude corresponde a unha cantidade de enerxía liberada que é superior nun factor de dez elevado a 1,5, ou unhas 32 veces maior.

Así pois, a escala de Richter foi abandonada? Non por completo: o problema coa magnitude de momento é que non sempre se coñece. Segundo explica o sismólogo José J. Martínez Díaz, da Universidade Complutense de Madrid (España), “é moi difícil calcular o momento sísmico dos terremotos pequenos”. Para estes casos empréganse as medicións dos sismógrafos próximos ao epicentro, e por tanto os valores rexístranse en escalas como a de Richter ou outras variacións.

Na práctica, isto significa que hoxe a escala de Richter e outras similares continúan utilizándose só para os sismos máis débiles, ao redor dun valor máximo de magnitude 4, que son tamén os máis frecuentes. Neste rango, sinala Withers, “as distintas medidas son estimacións perfectamente válidas da magnitude”. Pola contra, para terremotos grandes e distantes o estándar dominante é a escala MW.

Pero dado que as informacións nos medios de comunicación xeneralistas unicamente adoitan cubrir os tremores máis potentes e devastadores, a consecuencia do anterior é que en xeral ningún destes sismos mídese na escala de Richter. Entidades de vixilancia global como o US Geological Survey miden estes grandes terremotos en Magnitude de momento MW. É por iso que Martínez Díaz, do mesmo xeito que outros sismólogos, opta por cualificar a escala de Richter como “obsoleta”. “No mundo científico non se usa”, engade.

E a pesar de todo, nas noticias dos medios é frecuente seguir atopando referencias á escala de Richter en casos en que non se aplica. Para evitar caer neste erro sen risco de incorrer noutros, a recomendación dos expertos é clara: tanto Withers como Martínez Díaz aconsellan aos medios e o público en xeral non mencionar a escala de Richter, pero tampouco entrar en maiores detalles sobre o sistema de medición utilizado en cada sismo. “Creo que é mellor dicir simplemente magnitude, e deixar que os sismólogos debatan que medida é preferible”, conclúe Withers.

FONTE: Javier Yanes/bbva.com/es