Como un can sen orellas nin pelo e con dentes de sabre: achado un gorgonopsio en Mallorca, o antecesor máis antigo dos mamíferos

Reconstrución do gorgonopsio achado en Mallorca / HENRY SUTHERLAND SHARPE

Un monstro da familia: un carnívoro que axexaba as súas presas hai 270 millóns de anos, que parecía un raro can sen orellas nin pelo e posuía dentes de sabre. Pero que pertence á liña evolutiva que deu lugar aos primeiros mamíferos, 50 millóns de anos despois. E ademais poñía ovos. O nome, gorgonopsio, fai honra á súa estraña e turbadora aparencia, con aspecto ou rostro de Gorgona. Un extraordinario fósil desta chocante criatura, cuxo liñaxe compite ao título dos seres máis extravagantes que se atoparon no noso planeta, foi achado en Mallorca. Preséntao o pasado martes á ciencia un equipo internacional de investigadores encabezado polo Instituto Catalán de Paleontoloxía Miquel Crusafont (ICP) e o Museo Balear de Ciencias Naturais (MBCN), que o describen na revista Nature Communications.

O achado é cualificado de “excepcional”, non só pola cantidade de restos fósiles localizados, senón porque “trátase do gorgonopsio máis antigo do planeta, a liñaxe de dentes de sabre que acabaría dando lugar aos mamíferos”. Os gorgonopsios, aos que no pasado encadrábase como “réptiles mamiferoides”, son un grupo extinto de sinápsidos que viviron durante o Pérmico, fhi entre 270 e 250 millóns de anos, antes da idade dos dinosauros. Os científicos cren que eran de sangue quente, como os mamíferos actuais, pero a diferenza da maioría destes poñían ovos. Eran carnívoros (como demostra aparatosamente o seu dentición) e foron os primeiros animais que desenvolveron os característicos dentes de sabre que adoitamos relacionar con criaturas moito máis modernas, sobre todo os macairodontes (como o famoso Smilodon), a subfamilia dos félidos que viviu fai entre 2,5 millóns e 10.000 anos.

Os gorgonopsios eran a miúdo superdepredadores, sobre todo na súa última etapa na que aparecen especies de tamaño dun oso como Inostrancevia, que podería medir 3,5 metros e pesar 300 quilos. Pero os primeiros eran moito máis pequenos. Os restos recuperados en Mallorca pertencen a un animal de medida pequeno-mediana, de aproximadamente un metro de lonxitude, e proceden dun xacemento situado no municipio de Banyalbufar, na serra de Tramuntana mallorquina. O fósil foi escavado en tres campañas distintas, durante as cales se recuperou gran cantidade de material.

“O gran número de restos óseos é sorprendente”, explica Rafel Matamales, conservador do MBCN, investigador asociado ao ICP e primeiro asinante do artigo de Nature Communications. “Atopamos desde fragmentos de cranio, vértebras e costelas ata un fémur moi ben conservado. Cando empezamos a escavación non imaxinabamos que atopariamos tantos restos dun animal deste tipo en Mallorca”.

A localización en Baleares é, recalcan os científicos, un feito insólito en si mesmo. Os restos coñecidos de gorgonopsio achados ata o de agora pertencían a latitudes moi extremas como Rusia ou Sudáfrica. A idade tamén sorprendeu aos expertos: “É moi probablemente o gorgonopsio máis antigo do planeta”, subliña Josep Fortuny, autor sénior do artigo que describe ao animal e director do grupo de Biomecánica Computacional e Evolución da Historia Vital do ICP. “O fósil que achamos en Mallorca ten polo menos 270 millóns de anos e os outros rexistros deste grupo a nivel mundial son maioritariamente máis novos”.

Silueta do animal cos elementos anatómicos recuperados na escavación / EUDALD MUJAL/ SMNS

Entre os restos escavados destaca unha pata case completa que permitiu estudar como se desprazaba o animal. A diferenza dos réptiles, que teñen unha locomoción máis ancestral, coas patas máis separadas, os gorgonopsios tiñan as patas dispostas de maneira máis vertical e, por tanto, desprazábanse dunha forma que estaría a medio camiño entre a dos réptiles e a dos mamíferos. Este sistema é máis eficiente para camiñar e, sobre todo, para correr. Ata o de agora críase que os gorgonopsios cazaban á espreita, atacaban cunha dentada poderosa que deixaba malferidas e agonizantes ás súas presas e logo seguíanas para cobralas ao desfallecer. Pero quizá a locomoción que acredita agora o fósil servíselles para unha caza máis activa. Entre as presas, apuntan os investigadores, estarían captorrínidos moradisaurinos, un antigo grupo de réptiles hervíboros como o Tramuntanasaurus tiai.

Os dentes de sabre que se recuperaron do animal confirman a súa dieta. “Sabemos que se trata dun carnívoro, un trazo que teñen todos os gorgonopsios do mundo. Os dentes de sabre son unha característica habitual en grandes depredadores dos ecosistemas, e o que atopamos o era seguramente no ambiente en que vivía”, apunta Àngel Galobart, investigador do ICP e director do Museo da Conca Dellà.

Non hai que pensar que o gorgonopsio movíase por unha Mallorca como a de agora. Durante o Pérmico, Mallorca non era unha illa, senón que formaba parte do supercontinente Panxea e atopábase nunha latitude ecuatorial como a dos actuais Congo ou Guinea. O xacemento onde se atopou o fósil era unha chaira de inundación con lagoas temporais onde o gorgonopsio e o resto da fauna abeberaba.

FONTE: Jacinto Antón/elpais.com/ciencia