SABÍAS QUE... Por que no universo todo xira?

Os planetas viran ao redor do Sol, e o Sol e o resto das estrelas tamén viran e viran igualmente os buracos negros ou, mesmo, as galaxias /GETTY

É certo que os planetas viran ao redor do Sol, e o Sol e o resto das estrelas tamén viran e viran igualmente os buracos negros ou, mesmo, as galaxias. En xeral o xiro hérdase do astro proxenitor, por exemplo, as estrelas masivas que se converten en estrelas de neutróns non deixan de virar a medida que se compactan. De feito, viran máis rápido, como cando unha patinadora recolle os brazos inicialmente estendidos.

Pero tamén hai estruturas, as moi grandes como os filamentos, que non viran. A diferenza coas galaxias é que a materia nestas agrégase nun proceso de rotación nun plano, por así dicilo, mentres que nos filamentos que forman a rede cósmica a materia vaise aglomerando ao longo dunha liña.

Simplificando moito, podemos comparala como o movemento dun proxectil, que viaxa en vertical e en horizontal, así que podemos pensar na curva da súa traxectoria como unha especie de xiro. En cambio, a formación do filamento sería como a traxectoria dunha pedra que deixamos caer sen máis ao abrir a man que a suxeitaba. Se queremos concretar e realmente falamos de xiros específicos, é dicir, de volver ao mesmo punto unha e outra vez sabemos que os cometas ou polo menos moitos deles teñen órbitas que non son un xiro, son traxectorias abertas, é dicir, só achegaranse ao Sistema Solar unha vez durante a súa existencia.

Á escala maior imaxinable, atopamos o fondo de radiación de microondas, que tampouco vira porque se virase iso suporía que o universo tería vorticidade, é dicir moveríase a semellanza dun ciclón e as observacións dannos moita seguridade de que iso non ocorre. E se baixamos á escala subatómica, o modelo que aprendemos no colexio, ese que di que os electróns viran, desde o punto de vista da mecánica cuántica non é válido.

Seguindo na escala subatómica, as partículas teñen unha propiedade que é o espín pero que, a pesar do seu nome (en inglés spin de onde procede significa virar ou xiro), non significa que viren. Nas súas interaccións con outras partículas parece coma se estivesen a virar, por exemplo, o electrón, pero realmente non viran.

Resumindo, moitas das estruturas que coñecemos a diferentes escalas, estrelas, planetas e outras máis grandes si viran, pero non todo xira no universo. E por que vira o que si xira? Na mecánica hai dúas propiedades moi importantes cando os sistemas están gobernados pola gravitación: a conservación da enerxía mecánica e a conservación do momento angular. Por estas dúas características, cando unha partícula que vira súmase a outra que tamén xira, ese xiro se amplifica. É dicir, se unha chea de partículas que viran xúntanse por exemplo para formar unha galaxia, por conservación do momento angular, coma se dixésemos por conservación da suma dos xiros, todo iso vai seguir virando. Pero tamén existen efectos colectivos que se traducen en forzas que se opoñen á gravitación, as coñecidas forzas de rozamento, que poden ser responsables da retardación do xiro.

En resumo, moitos dos obxectos e estruturas do universo si viran pero non todos.

FOMTYE Ruth Lazkoz/elpais.com