Breve historia das vacinas: o descubrimento médico que revolucionou a saúde e salvou millóns de vidas

Recreación de Edward Jenner vacinando a unha nena / Midjourney/J.C.

A primeira vacina creouse hai máis de 200 anos e desde entón estas salvaron millóns de vidas. Ningún outro invento tivo tan benéficos efectos para a humanidade.

A varíola ou vexigas, unha enfermidade infecciosa de gran letalidade, era devastadora cando na Europa do século XVIII crecían a poboación e os amontoamentos urbanos. O médico e poeta británico Edward Jenner (1749-1823), pai da inmunoloxía, oíu dicir a unha campesiña que xa non a podía contraer, pois pasara a varíola das vacas. Investigando sobre tal posibilidade, Jenner logrou en 1796 unha vacina a partir da variante da enfermidade que afectaba ao gando, do que tomou o nome. O resultado publicouno en 1798 e o sistema de inoculación propagouse con gran rapidez.

A invención e o uso das vacinas están entre os acontecementos con maior impacto na vida cotiá, maior que o das revolucións e as decisións políticas sobre ordenamentos sociais. Combateron enfermidades e erradicado epidemias. A vacinación infantil converteuse enseguida nun hábito social e foi un factor decisivo no retroceso da mortalidade.

A vacina da varíola chegou a España en 1800. A Real Expedición Filantrópica da Vacina, unha iniciativa española sen parangón, deu a volta ao mundo entre 1803 e 1808 para propagar a vacinación en todo o Imperio. Tivo notabilísimos efectos, coa formación de Xuntas Centrais de Vacina nas principais cidades americanas. E é que as vacinas estiveron entre as principais expresións do progreso técnico que arrincou a finais do XVIII.

Recorrido da Real Expedición Filantrópica da Vacina / Ecelan/Wikimedia Commons.

Xa no século XIX, o bacteriólogo francés Louis Pasteur (1822-1895) descubriu que a inoculación de bacilos debilitados creaba defensas contra a enfermidade que causaban. A súa vacina contra a rabia (1885) foi o novo punto de partida. Antes do fin do século habíaas contra o tifus, a peste ou o cólera, a enfermidade que provocaba no XIX as peores epidemias: en España, a última foi en 1893.

Por entón a elaboración era artesanal, sen métodos estandarizados, co que ás veces houbo accidentes que provocaron receos contra as inoculacións. Aínda así, os progresos foron imparables. No primeiro terzo do século XX apareceron as vacinas que combatían a difteria, a tosferina ou a tuberculose, unha das pragas da época.

A súa propia eficacia amorteceu a percepción da decisiva influencia das vacinas. Salvo nos casos de perentoria urxencia, como a aparición dun virus que ameaza a todo o mundo, adoita pasar inadvertido leste gran logro científico que eliminou ou reduciu o impacto de tantas e tantas enfermidades.

Así, na historia das vacinas constituíron fitos a da poliomielite (1955), unha enfermidade hoxe case erradicada, e nas décadas seguintes as do sarampelo, as parotidite, a varicela ou a hepatite B. Con melloras técnicas na súa elaboración, a proliferación de vacinas e o seu emprego sistemático na infancia lograron retrocesos drásticos de enfermidades infecciosas, endémicas ou epidémicas.

A extensión das vacinas foi, pois, xunto á provisión de auga potable e a extensión da hixiene, a principal intervención humana sobre a saúde e a primeira razón da melloría nas condicións de vida. Non faltan os seus detractores, pero globalmente imponse a confianza nas vacinas para o control de enfermidades, a mellora sanitaria e o fin das pandemias. Algo hoxe máis necesario ca nunca.

FONTE: Manuel Montero/muyinteresante.com