“Este descubrimento cambia por completo nosa comprensión dos primeiros procesos xeolóxicos da Terra”: a historia da codia terrestre empeza antes do que criamos

En 2018, un equipo de xeólogos perforaba rochas milenarias en Australia Occidental. Buscaban rastros de vida antiga, pero o que acharon foi aínda máis desconcertante: firmas químicas que non deberían estar aí. As rochas, formadas hai miles de millóns de anos, mostraban unha “pegada” propia dos continentes actuais. Como era posible? A tectónica de placas, responsable desa química, non debería existir aínda. O achado foi inicialmente posto en dúbida. Pero sete anos despois, un novo estudo confirma que aqueles indicios non eran unha anomalía, senón unha pista crucial sobre a orixe profunda do noso planeta.

Un equipo internacional liderado polo profesor Simon Turner, da Universidade Macquarie (Australia), desenvolveu un modelo que reescribe a historia xeolóxica da Terra, algo que non deixa de darnos sorpresas. Publicado o 2 de abril de 2025 na revista Nature, o traballo demostra que a primeira codia terrestre, formada hai uns 4.500 millóns de anos, xa tiña unha composición química similar á dos continentes actuais, mesmo antes de que as placas tectónicas entrasen en xogo. Como sinala o propio Turner: “O noso estudo mostra que esta pegada química xa existía na primeira codia da Terra, a protocodia, o que obriga a reformular as teorías actuais”.

Durante décadas, os xeólogos utilizaron un tipo de “firma química” para determinar se unha rocha formouse nunha contorna de subducción, é dicir, nun lugar onde unha placa tectónica deslízase por baixo doutra. Unha característica clave desta contorna é unha baixa concentración do elemento niobio, un metal que actúa como marcador xeolóxico nos estudos de cortiza continental.

A presenza ou ausencia de niobio converteuse nun indicio para detectar cando e onde comezaron os procesos de tectónica de placas. Con todo, estudos previos atoparan esta mesma anomalía química en rochas extremadamente antigas, anteriores ao comezo estimado da tectónica. Este detalle levaba anos desconcertando aos investigadores. “Pregunteime se estabamos a facer a pregunta correcta”, admite o profesor Turner. En lugar de buscar cando xurdiu esa química, o equipo cambiou o enfoque: podería esa pegada química orixinarse doutra maneira?

Representación esquemática dos principais procesos do eón Hádico, os reservorios isotópicos e as posibles contornas tectónicas da protocodia. Esta ilustración resume como interactuaban os elementos químicos nos primeiros millóns de anos da Terra, e que tipos de terreos puideron formarse a partir desas condicións iniciais / Nature

Para responder a esta incógnita, os investigadores recorreron a modelos computacionales que simulan as condicións da Terra primitiva. Nese período, coñecido como eón Hadeico, o planeta estaba cuberto por un océano global de magma, mentres o núcleo formábase no seu interior. Estas simulacións mostraron que, nunha contorna altamente redutora como o da Terra temperá, o niobio comportábase de forma diferente: volvíase siderófilo, é dicir, tendía a combinarse con metais e a afundirse cara ao núcleo do planeta.

 Este comportamento explicaría por que as rochas da cordia orixinal xa mostraban unha baixa proporción de niobio, sen necesidade de subducción. Segundo Turner, “a pegada química distintiva da codia continental coincide coa firma esperada do material extraído do manto despois da formación do núcleo, pero antes do bombardeo de meteoritos”. Isto implicaría que a codia primitiva xa presentaba trazos continentais desde as súas orixes.

 O modelo tamén suxire que a protocodia non era estática. Co tempo, foi sendo modificada por outros eventos xeolóxicos: impactos de meteoritos, fragmentación e enriquecemento en sílice. Estes procesos prepararían o terreo para a futura formación dos continentes tal como coñecémolos hoxe.

Indicios continentais: as rochas continentais actuais conservan firmas químicas que se orixinaron nos primeiros tempos do planeta / Morris McLennan, Macquarie University

O estudo mostra que esta primeira capa sólida formouse rapidamente tras a consolidación do núcleo terrestre e que a súa composición non era moi diferente da dos continentes actuais. Isto cambia por completo a visión tradicional, que asumía que a codia continental foise formando lentamente grazas á actividade tectónica prolongada durante miles de millóns de anos.

A diferenza desa visión gradualista, o novo modelo propón que a protocodia xa contiña unha firma geoquímica madura desde as súas etapas iniciais. Non só iso: tamén se fragmentaria  e reorganizaría debido ao bombardeo de meteoritos e á actividade interna do planeta. Eses fragmentos máis densos comezarían a acumularse, xerando rexións máis grosas que eventualmente se converterían nos primeiros núcleos continentais.

En palabras de Turner, “esta primeira codia foi remodelada e enriquecida en sílice por unha combinación de impactos de meteoritos, desprendementos de fragmentos e o inicio de movementos de placas”. Así, os continentes non xurdirían unicamente pola acción tectónica, senón tamén como consecuencia dunha evolución complexa iniciada desde os primeiros millóns de anos de vida do planeta.

Ata o de agora, a aparición da tectónica de placas situábase ao redor dos 3.000 millóns de anos atrás. Pensábase que ese proceso era esencial para formar os trazos químicos que distinguen á codia continental. Pero o estudo liderado por Turner expón un escenario alternativo: a tectónica puido comezar máis tarde, ou funcionar de forma intermitente ao principio, sen ser a única responsable da composición actual da cortiza.

As simulacións suxiren que, tras a formación da protocodia, a actividade tectónica puido ser esporádica e dependente do impacto de grandes meteoritos. Estes eventos provocarían fracturas e movementos na superficie, imitando os efectos da tectónica sen requirir un sistema sostido como o que temos hoxe. Non foi ata uns 3.800 millóns de anos atrás, cando o bombardeo de meteoritos reduciuse significativamente, que a tectónica se estabilizou nun patrón continuo.

Isto cambia o modo en que se interpreta a evolución temperá do planeta. Tamén implica que o inicio da vida puido ocorrer nun contexto xeolóxico máis estable do que se pensaba, ou mesmo que certos elementos esenciais para a vida xa estaban dispoñibles antes do xurdimento formal da tectónica.

Máis aló da Terra, este estudo abre novas perspectivas para entender a evolución doutros planetas. Se as firmas químicas continentais poden xurdir sen tectónica de placas, é posible que planetas como Marte ou Venus desenvolvesen estruturas parecidas sen necesidade de movementos internos tan complexos como os nosos. Isto cambiaría os criterios cos que se busca vida ou habitabilidade noutros mundos.

Segundo Turner, “este descubrimento tamén nos dá unha nova forma de pensar como poderían formarse os continentes noutros planetas rochosos do universo”. En lugar de buscar sinais de tectónica como condición indispensable, os científicos poderían enfocarse na química da superficie, en busca de patróns similares aos achados na protocodia terrestre.

O achado non só ten consecuencias para a xeoloxía, senón tamén para a astrobioloxía. Se estruturas continentais complexas poden aparecer de forma temperá e sen tectónica sostida, os ambientes estables que favorecen o desenvolvemento de vida podería.

FONTE: Eugenio M. Fernández Aguilar/muyinteresantes.com