ÚNICOS NO UNIVERSO?

A Vía Láctea é a galaxia na que se atopa o Sistema Solar e, daquela, a Terra / Shawn PNW (Getty Images)

O pobo elixido. O grandioso destino dunha nación. O maior imperio xamais visto na historia. O centro da creación. O culmen da evolución. Son frases oídas en distintos contextos, políticos, relixiosos, mesmo científicos, pero todas elas, en esencia, revelan a egolatría dos humanos. Directamente relacionado con esas visións orgullosas do noso mundo e o papel que xogamos nel, falo hoxe do que chamaría o paradigma da vida no universo.

Paradigma non é unha palabra demasiado usada. Está, por unha banda, a súa acepción, máis popular, como exemplo representativo ou máis claro: “James Dean, o paradigma do mozo rebelde”. Pero en ciencia paradigma ten outro significado, sería unha serie de conceptos que se dan por certos e ao redor dos cales se constrúe un conxunto extenso de hipóteses científicas. Nalgúns artigos sen carga cósmico falamos de axiomas, verdades que se aceptan como certas sen demostrar. Un axioma moi básico é que sempre podemos sumar dous números e dános outro número, sempre o mesmo: dous máis dous son catro e sempre catro. A ver quen é o guapo que demostra iso, pero podemos expornos a súa veracidade matemática. Os paradigmas serían algo parecido, pero máis complexos e elaborados que os máis fundamentais axiomas, incluíndo esquemas mentais, correntes de pensamento ou razoamentos establecidos, acerca dos cales existe certo consenso (aínda que só sexa pola imposibilidade de ter outros).

Un das paradigmas máis importantes en astrofísica é o chamado cosmológico, que asume que o universo está formado principalmente por materia que non vemos, chamada escura, moito máis abundante que a materia normal (bariónica) que forma as estrelas, planetas, e a nós mesmos, e á parte estaría a chamada enerxía escura. Pero non quero pararme hoxe nese paradigma, senón nun máis fundamental para os humanos, e que está relacionado coas frases que enunciaba ao principio deste artigo. Sería o paradigma de que a vida só existe na Terra. Seriamos o pobo elixido, a Terra tería un destino glorioso, o centro do universo onde se darían as condicións para a aparición da vida cun culmen na evolución que representaría a humanidade.

Se as frases do principio do artigo renxíannos, as do último parágrafo tamén deberían facelo. Pero dámolo como válido, case a nivel de cerebro reptiliano, e a partir de aí vivimos. Se non fose un paradigma, que sentido tería moitas cousas das que facemos e fixemos ao longo da historia?

E imos a pártea astrofísica deste artigo. Todo paradigma, e todo axioma, dáse por certo sen demostrar, pero pode non ser válido. Sendo piares fundamentais, máis ou menos complexos, de moitas teorías que emanan deles, non é fácil falsarlos (outra palabra non moi usada, pero que quizais nos fai moita falta nestes tempos). Pero se se descobre que non son válidos, e desátase un cambio de paradigma, o avance científico é extraordinario. É o caso, por exemplo, do cambio de paradigma que se coñece ptolemaico (a Terra está no centro do universo) a copernicano (os planetas móvense ao redor do Sol), que non está tan lonxe do paradigma da vida no universo.

Os paradigmas ás veces rompen e aparecen outros despois dun proceso máis ou menos longo de investigación en temáticas diversas que desembocan nunha revolución científica e mesmo tecnolóxica. Outras veces búscase activamente a validez do paradigma. No caso do paradigma da vida no universo, aínda que o problema non é sinxelo, temos toda unha batería de experimentos para validalo ou non. Desde terra tentando entender como xorde a vida, e tamén no espazo a través de misións de exploración de mundos afastados.

Unha destas misións, que o ano pasado entrou na súa última fase de desenvolvemento na NASA, e que agora están en albas cos acontecementos das últimas semanas, é Dragonfly, Libélula en español. Está (estaba?) destinada a voar en 2028 e chegar a Titán, unha lúa de Saturno, en 2034. E alí terá (tería?) a misión de estudar un mundo único, con lagos e/ou océanos e atmosfera como a Terra. Pero a temperaturas duns -180 graos Celsius, eses océanos non son de auga, o noso líquido vital máis ben forma “rochas” na superficie ou ríos de “lava” que saen de criovolcáns e renovan a superficie xeada. Os líquidos que sobreviven a estas temperaturas son metano e etano, que na Terra son gases.

Con todo, os gases que forman a atmosfera de Titán son nitróxeno (como aquí mesmo) con “humidade” (é dicir, gas diluído) e nubes de metano. Un sitio moi diferente ao noso planeta pero que ten mares, onde hai compostos de carbono por todas as partes que poderían dar lugar, coa enerxía proveniente do Sol e do interior activo do satélite (que explica os criovolcáns), a moléculas complexas das que se necesitan para que apareza a vida. Quizais non haxa vida alí, quizais non como a nosa, quizais só sexa un paso máis para romper o noso paradigma da vida no universo.

Dragonfly será o segundo artefacto voador humano que sucará os ceos doutros mundos. Pero mentres o Ingenuity de Marte tiña como obxectivo principal demostrar que a viabilidade de robots voadores en misións espaciais, Dragonfly contará con bastantes instrumentos científicos que analizarán as condicións do satélite en distintos puntos separados decenas de quilómetros. Basicamente é como un rover dos de Marte, pero voador. Poderá analizar a atmosfera e tomar mostras en distintos terreos segundo vaia desprazándose pola superficie de Titán, quizais visitando de preto un criovolcán por primeira vez, e cráteres onde impactaron meteoritos e pode haber auga. Se todo vai ben, e moitos andamos preocupados agora mesmo, debería chegar a Titán en 2034 e descubrirnos un novo mundo in situ, un lugar moi diferente a Marte, que xa nos deu imaxes espectaculares coas súas rovers.

É moi probable que Dragonfly non descubra vida, pero é un paso máis no camiño. E que pasaría se se descobre, ou máis ben eu diría que pasará cando se descubra, que non somos únicos na Terra, que hai vida máis aló? romperá o paradigma da vida pero quedaremos co da vida intelixente? Cambiará a nosa visión do universo e do noso planeta? A que levará ese grandioso descubrimento? Abandonaremos a idea do pobo elixido e de ser especiais? Estes meses non son optimista de que nos sirva para algo, pero estou convencido de que o paradigma romperá.

FONTE: Artigo traducido de Pablo G. Pérez González/elpais.com/ciencia