Esta diminuta ra velenosa ten un ADN colosal: o seu xenoma triplica ao humano e podería esconder a clave da súa supervivencia

Científicos australianos descifran o xenoma dunha ra en perigo crítico para tentar evitar a súa extinción / Corey Doughty

No alto das Montañas Nevadas de Nova Gales do Sur, onde o inverno pinta de branco os humidais alpinos, vivía ata hai non moito una das ras máis enigmáticas e visualmente impactantes de Australia: Pseudophryne corroboree. Co seu corpo cuberto de bandas negras e amarelas, coma se levase un traxe de gala radioactivo, este pequeno anfibio non só distinguíase polo seu aspecto, senón polo seu canto: un rumoreo estacional que durante xeracións guiou aos pobos indíxenas da zona a través dos pasos de montaña. Pero agora, ese canto enmudeceu.

No mes de abril, un equipo internacional liderado pola Universidade de Melbourne e con participación do prestixioso Vertebrate Genomes Project da Universidade Rockefeller deu un paso monumental para cambiar o destino desta especie considerada "funcionalmente extinta". Publicaron o primeiro mapa xenético completo, a nivel cromosómico, de Pseudophryne corroboree, unha ferramenta que podería ser clave para o seu retorno ao ecosistema do que desapareceu.

A historia desta ra é tan singular como a súa xenética. Non é áxil, non croa con forza, e nin sequera salta como a maioría dos seus parentes. Desprázase lentamente entre os musgos húmidos dos pantanos alpinos, onde pon os seus ovos en terra firme e espera a que as choivas invernais asolaguen os niños e esperten aos seus cágados.

Durante milenios, a súa presenza marcaba o inicio da primavera para os Walgalu e os Wiradjuri, os pobos orixinarios da rexión. Eles coñecíana como “gyak”, e o seu primeiro canto anunciaba que os pasos entre montañas estaban libres de neve. Hoxe, nin os científicos nin os gardiáns indíxenas poden escoitala: a especie sobrevive só en zoolóxicos e centros de cría, grazas a reintroducciones anuais que apenas manteñen unha manchea de exemplares vivos no seu hábitat natural.

A traxedia comezou nos anos 80, cando biólogos de todo o mundo empezaron a notar mortes masivas e inexplicables en poboacións de ras. Non foi ata unha década despois que se identificou ao culpable: un fungo acuático, Batrachochytrium dendrobatidis, que afecta a pel dos anfibios, esencial para a súa respiración e hidratación. Esta enfermidade, coñecida como quitridiomicose, arrasou con centos de especies en todo o planeta e converteu á corroboree do sur nunha das súas primeiras vítimas en Australia.

Hoxe en día, menos de 50 individuos sobreviven na natureza. E ningún reprodúcese sen intervención humana.

Secuenciar o seu xenoma foi, en palabras do equipo, como resolver un crebacabezas de 9.000 millóns de pezas. Porque si: esta diminuta ra ten un xenoma tres veces maior que o do ser humano. Non só iso, senón que o 80% do seu ADN é o que os científicos chaman "non codificante", é dicir, fragmentos que non producen proteínas e cuxa función aínda se investiga.

A razón detrás deste tamaño descomunal segue sendo un misterio. Pero o que xa sabemos é que os seus 12 cromosomas (de proporcións xigantescas en comparación cos nosos) gardan claves fundamentais para a súa supervivencia, especialmente fronte ao fungo que case a borrou do planeta.

O esforzo foi colosal. Durante case unha década, o equipo liderado pola Dra. Tiffany Kosch traballou con múltiples institucións en Australia, Estados Unidos e Reino Unido para obter, transportar, analizar e ensamblar o ADN de varios exemplares criados en cativerio. O tecidos (ril, fígado, cerebro, entre outros)  extraéronse de animais doados polo Zoolóxico de Melbourne e foron enviados en condicións extremas a Nova York para a súa análise.

Máis aló do fito técnico, este xenoma é, ante todo, unha ferramenta de conservación. Agora os científicos poden buscar, con precisión de bisturí molecular, os xenes que poderían estar relacionados coa resistencia ao fungo. Algunhas ras, mesmo dentro da mesma especie, mostran respostas inmunes distintas ante a enfermidade. E se eses trazos puidesen potenciarse mediante cría selectiva?

Ese é o obxectivo: criar xeracións de ras máis resistentes, coa esperanza de que algún día poidan regresar aos pantanos alpinos sen necesidade de gaiolas ou coidados humanos.

A estratexia inclúe comparar o seu xenoma co doutras especies máis resistentes, como a ra común do leste (Crinia signifera), que comparte hábitat con Pseudophryne corroboree e parece non verse afectada polo fungo. Mesmo se expón a posibilidade de utilizar edición xenética ou hibridación con parentes próximos, como a ra corroboree do norte, que mostra maior resistencia.

O impacto do proxecto transcende a esta especie. A quitridiomicose segue sendo unha das maiores ameazas para os anfibios do planeta, que xa constitúen o grupo de vertebrados máis en perigo de extinción. Ter un xenoma de referencia de tan alta calidade permite desenvolver modelos aplicables a outras especies afectadas, e podería axudar a protexer a outras ras en Australia, América Latina, África ou Asia.

Ademais, abre a porta para explorar como se adaptan os anfibios ao cambio climático, como evolucionaron os seus sistemas inmunolóxicos e que papel xoga o ADN non codificante na súa fisioloxía única.

Mentres os investigadores traballan nos laboratorios, nas montañas de Kosciuszko mantéñense recintos controlados onde algunhas ras corroboree criadas en catividade viven baixo condicións naturais. Alí, en silencio, prepáranse para as probas definitivas: resistir ao fungo sen axuda humana.

Este traballo, impulsado pola Universidade de Melbourne e coa participación de institucións como o Wellcome Sanger Institute e os zoolóxicos de Melbourne e Taronga, é unha proba de que a ciencia aínda pode marcar a diferenza.

Pseudophryne corroboree non desapareceu aínda. E mentres o seu xenoma revela secretos, os científicos loitan por converter esa información en acción. Porque quizá, só quizá, aínda hai tempo para que o “gyak” volva cantar.

FONTE: Chtistian Pérez/muyinteresante.com