Nin pulmóns nin branquias: este é o animal que non necesita osíxeno para sobrevivir

Henneguya salminicola visto ao microscopio / CC

Se tiveses que imaxinar ao organismo máis estraño do planeta… En que pensarías? Probablemente, en algo pequeno de aspecto curioso, quizais con aletas separadas en dedos, cunha cor en grao sumo chillón e, por que non?, con algunha característica que o faga único. Por exemplo, que non necesite osíxeno para vivir.

Pois ben, aínda que quizais as primeiras características non o representen, existe un pequeno animal que si cumpre a última: o Henneguya salminicola carece de branquias ou pulmóns, polo que non precisa respirar para continuar vivindo. Incrible, verdade?

Todos os animais que coñecemos, desde os enormes elefantes ata os diminutos insectos, desde as aves nos ceos ata os humanos sobre a superficie terrestre, teñen algo en común: necesitan osíxeno para sobrevivir. Úsano para producir enerxía dentro das súas células, grazas a un orgánulo chamado mitocondria, que funciona como unha especie de “fábrica” respiratoria. Con todo, Henneguya salminicola decidiu marcar a diferenza.

Trátase dun parasito que pertence ao grupo dos mixozoos, unha liñaxe emparentado coas medusas, aínda que, en verdade, visualmente non se lles pareza en nada, e que vive no interior dos músculos dalgúns salmóns. Desta forma, ao longo de millóns de anos de evolución, foi simplificándose, adaptándose a unha vida dentro dos seus anfitrións ata chegar ao momento de perder por completo a súa capacidade de respirar. E falamos literalmente: as súas células xa non conteñen mitocondrias con ADN mitocondrial. É dicir, non pode usar osíxeno porque non ten as ferramentas biolóxicas para facelo.

E, como sobrevive entón? Pois ben, o certo é que, aínda que aínda non se coñece a resposta con exactitude, os científicos cren que toma a enerxía que necesita directamente do corpo do salmón. Ao vivir nunha contorna estable e rico en nutrientes, non necesita producir a súa propia enerxía como os demais animais. É tal e como se se instalou nunha suite de luxo con servizo completo.

Así, a clave do éxito de Henneguya salminicola está no seu estilo de vida parasito. Ao habitar dentro dos músculos do salmón, non necesita enfrontarse a cambios bruscos de temperatura, nin buscar alimento, nin defenderse de depredadores. O seu mundo é tranquilo, escuro e estable, o que lle permitiu irse desfacendo, co paso do tempo, de moitas das funcións que outros seres vivos necesitan para sobrevivir.

Henneguya salminicola conceptualizada con tinguidura azul / CC

Este é un proceso que se coñece como evolución reductiva: co tempo, un organismo vai perdendo partes do seu corpo ou do seu xenoma que xa non necesita. E o curioso é que, ata o de agora, pensábase que a respiración con osíxeno era unha desas funcións imprescindibles para todos os animais. Pero H. salminicola demostra todo o contrario.

De feito, os científicos que descubriron este fenómeno, no ano 2020, quedaron realmente asombrados. Usaron técnicas xenéticas para secuenciar o seu ADN e déronse conta de que non había rastro do xenoma mitocondrial. Ningún outro animal mostrara algo así. Era tal e como descubrir que hai un peixe que non necesita auga para sobrevivir.

Ao final, resulta incrible que un animal tan complexo como para clasificarse dentro do reino animal poida, ao mesmo tempo, ser tan simple como para non necesitar respirar. É dicir, como é posible que algo tan avanzado como un organismo multicelular tomase un camiño evolutivo que o fai parecer máis unha ameba que un peixe?

Queiramos ou non, é un feito que expón múltiples preguntas sobre a dirección da evolución. A miúdo, pensamos nela como unha frecha que sempre apunta cara a formas de vida máis sofisticadas, con cerebros máis grandes, sentidos máis finos e corpos máis desenvolvidos. Pero a natureza non ten unha meta: a evolución non “progresa”, adáptase. E se a mellor adaptación para sobrevivir consiste en volverse o máis simple posible, mesmo ata o punto de non respirar, entón iso é xustamente o que ocorre.

En certo xeito, Henneguya salminicola é unha especie de recordatorio de que a complexidade non sempre triunfa. En contornas moi específicas, como os tecidos internos dos salmóns, o máis eficaz non é ser forte, nin rápido, nin intelixente. De feito, é ser discreto, pequeno e invisible. E se para iso fai falta renunciar ao osíxeno, pois si, renúnciase.

FONTE: Noelia Freire/ nationalgeographic.com.es