A regulación do sistema inmune galardoada co Premio Nobel de Fisioloxía ou Medicina 2025

Mary E Brunkow, Fred Ramsdell e Shimon Sakaguchi proporcionaron un coñecemento fundamental por como se regula o sistema inmunitario e, por iso foron galardoados onte co Premio Nobel 2025 en Fisioloxía ou Medicina polos seus descubrimentos acerca da tolerancia periférica inmunitaria / ISTOCK

Correndo por cada unha das nosas veas, un exército deféndenos ante patóxenos, toxinas e outras substancias que non deberían estar aí. Este exército, formado por millóns de células é unha verdadeira marabilla da evolución, xa que pode recoñecer e destruír unha enorme cantidade de substancias prexudiciais e mantennos a salvo dunha natureza implacable. A pesar o inabarcable número de patóxenos contra a que nos defende, este exército, polo xeral, non recoñece e ataca as células propias do organismo. Este sistema, que permite o que se denomina, tolerancia, evita que na maioría de persoas aparezan enfermidades autoinmunes.

 Pero claro, este exército non ten ollos nin orellas, por tanto, dirixilo non é tan sinxelo como apuntar co dedo onde se atopa o inimigo e gritar unha orde, senón que require de todo un sistema para garantir que acudan onde e cando se lles necesita. Os “ollos” do sistema son as células presentadoras de antíxenos, unhas células especializadas en identificar os compoñentes do patóxeno. Estas células devoran ao virus, bacteria, fungo ou toxina e rómpena en miles de anaquiños pequenos. Estes anaquiños, denominados antíxenos, actúan, por tanto como unha especie de documento de identidade do patoxeno, xa que permiten identificar que non debería estar aí.

Unha vez ten os antíxenos, a célula presentadora de antíxenos fai honra ao seu nome e coloca ditas moléculas na súa superficie, á vista para o resto do sistema inmunitario. Así, outras células do sistema inmunitario chamadas linfocitos T poden recoñecer os antíxenos e deste xeito, coñecer ao inimigo e destruílo.

O problema é que algunhas veces, os antíxenos poden parecerse moito a aqueles que se atopan nas células do noso propio corpo, e se unha célula T recoñéceos como malignos, poden comezar a atacar ao organismo que o mantén. Isto coñécese como autoinmunidade, e é a raíz de enfermidades tan distintas como a esclerose múltiple, a diabetes tipo I ou a artrite reumatoide. Pero xusto neste momento é onde entra en xogo a tolerancia, un proceso que empeza co nacemento das células T.

Os linfocitos T prodúcense na medula ósea, do interior dos nosos ósos e desde aí viaxan ao timo, un órgano que se atopa entre o corazón e o esterno. Esta viaxe pode ser o último para os linfocitos, xa que alí enfrontaranse a un exame a vida ou morte chamado tolerancia central. O exame en si é moi sinxelo. Se poden recoñecer algún antíxeno que se atopa nas propias células do corpo que habitan, morrerán, pero se non o fan, vivirán. Así, o corpo asegúrase de eliminar aquelas células T que poderían atacar ao mesmo corpo.

Durante anos, pensouse que este sistema era suficiente para que ningún linfocito T atacase ás células do corpo que os crea, pero grazas aos traballos de Mary E. Brunkow, Fred Ramsdell e Shimon Sakaguchi púidose ver que non, que algúns linfocitos T escapan deste exame e acaban no sangue.

O Dr. Sakaguchi puido observar que de acordo con a explicación que ofrecemos, ao extirpar o timo dun rato este acababa padecendo enfermidades autoinmunes. Con todo, se a un rato sen timo inxectábanselle células T procedentes dun rato que si que tiña timo, o primeiro non desenvolvía unha enfermidade autoinmune. Por tanto, concluíu, debía haber algún sistema máis controlando que os linfocitos T atacasen unicamente a patóxenos.

Tras anos de estudo, Sakaguchi topouse cun receptor ao que chamou CD25, presente unicamente nun grupo pequeno de linfocitos T. Sakaguchi descubriu que se inxectaba linfocitos que tiñan este receptor, os ratos non enfermaban, pero se inxectaba os outros, si que o facían. Por isto chamou a ese grupo de linfocitos CD25 positivos “Linfocitos T regulatorios” ou Treg. Agora ben, este descubrimento supoñía un cambio de paradigma tan grande na inmunoloxía que non todo o mundo na comunidade científica creu nos seus resultados.

Neste punto é onde entran en xogo a Dra. Mary E Brunkow e o Dr. Fred Ramsdell, que se atopaban estudando un tipo de rato alcumado “scurfy” que podería traducirse como “casposo” ou “escamoso” polo aspecto da súa pel. A condición, froito dunha enfermidade autoinmune era aínda un misterio, xa que este rato tiña un timo perfectamente desenvolvido, pero aínda así, algo parecía non funcionar correctamente. En humanos, existe unha condición similar denominada síndrome IPEX, no que as persoas que o sofren padecen de eccemas severos, diabetes e diarrea, ademais doutros problemas relacionados coa autoinmunidade.

Ao estudar o xenoma do rato, os investigadores déronse conta de que no cromosoma X había unha mutación nalgún lugar dunha rexión que contiña 20 xenes. Observando xene por xene, finalmente acharon a mutación co último da lista, ao que denominaron Foxp3. Tras o achado, buscaron as mesmas mutacións no xenoma das persoas con síndrome IPEX e, efectivamente, alí estaba, provocando todos os problemas de autoinmunidade.

Tras ámbolos descubrimentos, o das células CD25 positivas, e o do xene Foxp3, a comunidade científica dedicouse a expandir o coñecemento acerca destas células e, aos poucos descubriron o seu funcionamento.

Cando un linfocito T non pasa o exame, é dicir, recoñece e ataca antíxenos das células do propio corpo, sae ao sangue e comeza a percorrer o organismo. Unha vez actívase e ataca a algún órgano ou a algunha célula que non debería, as Treg colócanse xunto a ela e, mediante sinais celulares e por contacto directo, acóugana para que deixe de atacar. Deste xeito, o corpo pode dispoñer dun maior número de células inmunolóxicas vixiando todo o sistema e, por tanto, pode estar máis defendido contra as ameazas.

Na actualidade, está a empregarse este coñecemento para deseñar novos tratamentos que permitan aumentar o número de células Treg e, deste xeito, manter baixo control as enfermidades autoinmunes ou evitar o rexeitamento dun transplantes. Para isto pódense inxectar factores de crecemento que expandan o número de Treg, ou tamén extraer Treg dun paciente, multiplicalos nun laboratorio e, posteriormente, volvelos a inxectar.

En cambio, nos tratamentos contra o cancro sucede o contrario. Algunhas células canceríxenas poden emitir sinais que confundan ás Treg para evitar que os linfocitos T recoñézanas e acaben con elas. Por iso, unha das estratexias que se están investigando é, precisamente, diminuír o número de células Treg para que os linfocitos actúen contra o cancro.

Por estes descubrimentos que salvaron, e salvarán, tantas vidas, o Premio Nobel chega como un sopro de aire fresco a unha das ramas máis interesantes da inmunoloxía. Aquela que é capaz de controlar e dirixir ao noso pequeno exército persoal que require de direccións e que, grazas a estes investigadores, na actualidade pode devolver vida a miles de pacientes en todo o mundo.

FONTE: Daniel Pellicer Roig/nationalgeographic.com.es/ciencia