Un achado único: científicos secuencian o ARN máis antigo do mundo e descobren como morreu un mamut hai 39.000 anos

Descobren nun mamut lanudo o ARN máis antigo da historia / Recreación artística/ChatGPT-4ou/Istock

Nun recuncho xeado do nordés siberiano, atrapado durante milenios nas entrañas do permafrost, un mamut lanudo alcumado Yuka rompeu un récord que ninguén cría alcanzable. O seu corpo, asombrosamente conservado desde hai uns 39.000 anos, non só mantiña intactos músculos, pel e ósos. Tamén conservaba algo que se cría completamente imposible: fragmentos de ARN, as moléculas efémeras que dan as ordes finais antes de que un organismo morra.

Este achado, documentado nun novo estudo publicado na revista Cell por un equipo internacional liderado polo paleoxenetista Emilio Mármore-Sánchez, representa a primeira vez que os científicos logran secuenciar con éxito ARN dun animal tan antigo. Yuka non é só un fósil conxelado: é unha cápsula do tempo biolóxica que permitiu observar a actividade xenética real dun animal do Pleistoceno nos seus últimos momentos de vida.

Mentres o ADN funciona como un manual de instrucións (o código base que define que é un organismo), o ARN é quen executa esas instrucións. É a molécula que entra en acción cando unha célula necesita producir unha proteína, responder ao estrés, activar un proceso vital ou mesmo preparar ao corpo para a morte. Noutras palabras, o ARN non di quen foi Yuka, senón como viviu os seus últimos segundos.

Este matiz é esencial. A paleoxenética avanzou a pasos axigantados grazas ao estudo do ADN antigo, capaz de resistir mesmo máis dun millón de anos. Pero o ARN era o elo perdido. A súa fraxilidade química e a súa curta vida útil convertíano nun candidato improbable para a investigación prehistórica. Ata o de agora, a mostra máis antiga de ARN secuenciado pertencía a un cachorro de lobo de 14.000 anos, tamén achado no permafrost. Yuka triplicou esa antigüidade.

Estímase que Yuka tiña entre cinco e seis anos ao momento da súa morte / Valeri Plotnikov

Para o estudo, os investigadores analizaron mostras de pel e músculo de dez mamuts lanudos distintos, todos preservados nas xeadas terras de Yakutia, en Siberia. Só tres deles contiñan ARN detectable, e unicamente un, Yuka, ofrecía fragmentos o bastante completos e abundantes como para ser analizados en profundidade.

A razón desta excepcional conservación non se debe ao azar. Yuka foi atopado en 2010 por cazadores de cabeiros, e o seu estado era tan perfecto que parecía falecer semanas antes, non milenios atrás. Desde entón, foi conservado en condicións controladas no Museo Estatal de Yakutsk, a temperaturas de -10 ºC. Esta contorna, sumado ao rápido congelamiento tras a súa morte, permitiu un fenómeno case imposible: a preservación dun material xenético tan volátil como o ARN.

O equipo de investigación extraeu ARN do músculo de Yuka e comparouno co xenoma do elefante asiático, o seu parente máis próximo vivo. A análise revelou algo extraordinario: os xenes que estaban activos no momento da súa morte estaban relacionados coa contracción muscular, a regulación metabólica baixo estrés e a fatiga muscular extrema. Algúns fragmentos correspondían a microARN, pequenas moléculas que regulan a expresión xenética e que nunca antes detectáronse en animais extintos desta antigüidade.

Todo suxire que Yuka morreu tras un episodio intenso de esforzo físico. Non se trata de mera especulación. As marcas de garras no seu corpo, analizadas en investigacións anteriores, apuntan a un ataque de depredadores (posiblemente leóns das cavernas) do que tentou escapar desesperadamente, quedando finalmente atrapado nunha lameira. O ARN capturado representa ese instante: os seus músculos activando os últimos mecanismos de resistencia antes de renderse á morte.

Ademais, os investigadores atoparon ARN proveniente do cromosoma Y, o que permitiu confirmar que Yuka era un macho, corrixindo unha interpretación previa baseada en trazos morfolóxicos externos.

Este descubrimento non só emociona polo anecdótico ou espectacular. Supón un salto metodolóxico e conceptual. Os científicos lograron demostrar que o ARN pode conservarse durante decenas de miles de anos se as condicións son as adecuadas. Más aínda, abren a porta a un novo campo de estudo: a paleotranscriptómica, a análise dos transcriptomas (o conxunto de ARN activo) de organismos extintos.

Grazas a esta nova vía, non só será posible identificar que xenes tiñan os animais do pasado, senón cales estaban en funcionamento, en que tecidos e baixo que condicións. Esta información, inaccesible ata o de agora, pode revolucionar a nosa comprensión sobre como viviron, morreron e adaptáronse ao contorna especies desaparecidas hai milenios.

Pero hai máis. Os expertos suxiren que estas técnicas poderían aplicarse tamén a antigos virus de ARN, como os da gripe ou os coronavirus, se se achan en restos humanos ou animais suficientemente ben conservados. Isto permitiría estudar a evolución de virus antigos e anticipar riscos potenciais nun mundo onde o desxeo do permafrost podería liberar patógenos esquecidos.

Yuka xa era famoso antes deste estudo. Pero agora convértese nun emblema do que a ciencia moderna pode lograr cando combina tecnoloxía punteira, intuición paleontolóxica e un pouco de sorte. É posible que no futuro se secuencien máis ARN antigos. Talvez atópense outros microARN únicos. Quizá mesmo fragmentos de virus que viviron nas súas entrañas.

O certo é que este mamut xuvenil, atrapado entre o xeo e a eternidade, ofreceunos algo que ningunha momia exipcia, fósil xurásico ou óso neandertal: un retrato molecular do instante en que a vida se apaga. Un latexado conxelado no tempo.

FONTE: Christian Pérez/muyinteresante.com