DESCOBRE UNHA ABELLA METADE FEMIA E METADE MACHO

A estraña abella que mostra metade corpo de macho (esquerda) e de femia (dereita) / Chelsey Ritner/Utah State University

Corría a primavera de 2018, cando a entomóloga Erin Krichilsky topouse coa abella máis desconcertante que vira na súa vida: o lado dereito do seu corpo tiña a robusta mandíbula chea de pequenos dentes típicas das femias, pero o seu lado esquerdo era moito máis pequeno e delicado, igual que os machos. Ademais, as patas dun e outro lado eran diferentes. Coma se alguén cortase un ser de cada xénero e pegáseo nun novo animal combinado. Que era iso?

Mirando polo microscopio ao insecto de catro milímetros de lonxitude, Krichilsky, entón asistente de investigación no Instituto Smithsonian de Investigacións Tropicais (STRI) en Panamá, deuse conta de que atopara algo extraordinario. "Non se parecía a nada do que estaba afeita ver", afirma nunha información publicada no portal do Smithsonian. "Foi un día moi emocionante".

Este misterioso insecto, descrito recentemente na revista Journal of Hymenoptera Research, é un xinendromorfo extremadamente raro: un animal anatomicamente metade macho e metade femia, e o primeiro identificado na especie Megalopta amoena, un tipo de abella que se atopa en América central e  Suramérica.

A diferenza dos hermafroditas, que a miúdo teñen unha presenza masculina ou feminina, pero teñen os órganos reprodutores de ambos, os xinendromorfos teñen verdadeiros mosaicos sexuais nos seus corpos. Debido á súa rareza na natureza, estes individuos divididos por sexo son pouco coñecidos. Aínda así, os investigadores documentaron xinendromorfos en criaturas que van desde bolboretas e crustáceos ata réptiles e aves.

Outro xinendromorfo da mesma familia foi achado en 1999. Concretamente o híbrido macho-femia era da especie Megalopta genalis. Pero nestas dúas décadas os investigadores de STRI non atoparon ningún outro exemplo en decenas de miles de abellas colleitadas.

En termos xerais, as abellas, avespas e formigas, que pertencen ao grupo himenópteros, viven en sociedades matriarcais nas que as femias recollen pole, constrúen niños, coidan ás crías. Como tal, a evolución equipou a estas femias con trazos compatibles coa súa interminable lista de tarefas: fortes mandíbulas capaces de escavar en madeira; patas traseiras grosas e peludas que poden atrapar e transportar pole; e un aguillón de punta afiada para a defensa. Con todo, os machos non fan nada útil excepto a  cópula, polo que o seu físico é máis débil.

Aínda que os investigadores non están seguros de como xurdiu exactamente esta estraña abella, os estudos en insectos similares poderían proporcionar algunhas pistas. Hai varios anos, outro equipo de científicos analizou os xenes de varios xinandromorfos de abellas melíferas e descubriu que os híbridos macho-femia eran probablemente un accidente.

Nos humanos, o sexo biolóxico está determinado por dous cromosomas sexuais: un de mamá e outro de papá. Herdar dous X produce unha muller, mentres que un X emparellado cun Y crea un home. Pero as abellas fan as cousas dunha maneira diferente: todos os ovos fertilizados, que transportan material xenético dunha nai e un pai, eclosionan en abellas femias. Con todo, os óvulos non fertilizados aínda poden dar descendencia: machos «orfos» que só levan un conxunto de cromosomas das súas nais, a metade do que se atopa nas femias. O sexo, noutras palabras, está determinado pola cantidade de información xenética nas células dunha abella.

En moi, moi raras ocasións, un segundo espermatozoide pode coarse nun óvulo xa fertilizado, unha futura femia, e comezar a copiarse. Isto crea dous xéneros asimétricos que poboan a súa propia metade do embrión en crecemento: un que xorde da unión do óvulo e o primeiro espermatozoide que se desenvolve como femia, e outro, que nace unicamente do segundo espermatozoide. Debido a que este segundo esperma nunca se asocia co seu propio óvulo, o reconto de cromosomas na súa liñaxe mantense baixo, creando só células masculinas.

Estes eventos de dobre fertilización parecen explicar polo menos algúns xinendromorfos de abellas melíferas, aínda que os híbridos macho-femia noutras especies poden manifestarse doutras maneiras. Outra teoría é que unha célula nun embrión feminino típico «equivócase» mentres se copia, xerando unha célula feminina e unha célula masculina en lugar de dúas células femininas. Esas novas células logo seguirían dividíndose independentemente, producindo dúas liñas sexualmente diverxentes.

FONTE: abc.es/ciencia