O PRIMEIRO ANIMAL QUE HABITOU A TERRA: UNHA ESPONXA DE HAI 890 MILLÓNS DE ANOS?

A composición mostra os fósiles das supostas esponxas de hai 890 millóns de anos, á esquerda, e a característica estrutura do esqueleto dunha demoesponxa actual / E. C. Turner

Unhas esponxas mariñas emparentadas coas que se usan na ducha poderían ser os primeiros animais que habitaron a Terra. Nunha investigación publicada na prestixiosa revista Nature datan os restos achados nunhas montañas do noroeste de Canadá nuns 890 millóns de anos. Isto supón anticipar a aparición dos metazoos (reino Animalia) en 350 millóns. O achado é cuestionado por uns, pero apoiado por outros.

A investigadora da Universidade Laurentiana (Canadá) Elizabeth Turner leva case 30 anos estudando capas e capas das Montañas Mackenzie, no noroeste americano. Agora están a case 3.000 metros de altura, pero durante millóns de anos estiveron debaixo do mar. O seu maior interese púxoo na zona chamada Little Dal. Cun grosor de 500 metros e unha decena de quilómetros de diámetro, o que hoxe parece pedra, eran en realidade uns arrecifes formados por calcimicrobios, microorganismos calcáreos fosilizados. Entón, toda a vida que había na Terra eran microbios como estes e algas microscópicas. 

Agora, nas marxes destes arrecifes, Turner atopou outro material fosilizado cunha estrutura que non lle cadraba coas bacterias e si con outra nova forma de vida. “Non son como os habituais fósiles que un podería ver nun museo, como cunchas e exoesqueletos; non son partes duras mineralizadas creadas polos animais durante a súa vida. Ao contrario, o que se conserva son pequenas masas que conteñen unha rede microscópica de pequenos túbulos que se unen entre si [anastomosis]. É a complexidade da malla tridimensional o que resulta tan inusual e complexo para rochas desa idade”, di. “O patrón de ramificación e reunión desta rede é bastante distintivo: é diferente aos tipos de ramificación coñecidos doutros tipos de organismos que poderían estar presentes, como bacterias, algas e mesmo fungos. Pero é case idéntico ás mallas que se describiron de fósiles de esponxas máis recentes e aos esqueletos  esponxosos das demosponxas actuais”, engade.

Hai un elevado consenso científico sobre as esponxas mariñas (poríferos) como os primeiros animais que habitaron a Terra. Como o hai ao consideralas os devanceiros de toda as formas de vida que hoxe forman o reino Animalia, desde peixes ata aves, pasando por mamíferos, moluscos ou réptiles. Pero non aparecen no rexistro fósil ata hai uns 540 millóns de anos. Así que o achado de Turner implicaría atrasar o reloxo da emerxencia animal en 350 millóns de anos, ata a era neoproterozoica.

Pero a cousa non é tan sinxela. Lémbrao Martin Dohrmann, biólogo evolutivo da Universidade de Múnich (Alemaña) cando di que “a interpretación destas estruturas como esponxas é certamente controvertida e non será universalmente aceptada pola comunidade científica”. Pero de logralo, “tamén significaría que o antepasado de todos os animais modernos tiña unha anatomía moi similar a unha demosponxa queratosa, o que de feito sería un achado verdadeiramente notable”, engade Dohrmann, para o que isto supoñería que as demosponxas modernas “poderían considerarse como unha especie de fósiles viventes”. Con todo, o científico alemán insiste en que habería que descubrir “máis e mellor conservadas estruturas como estas en diferentes localizacións e estratos neoproterozoicos para determinar as súas verdadeiras afinidades”.

Aínda máis dúbidas ten o biólogo da Universidade de Lausana (Suíza) Jonathan B Antcliffe, cuxa carreira científica está centrada na aparición e evolución das esponxas. “A súa interpretación é incorrecta. Trátase de microbialitos [acumulación de material microbiano mineralizada e petrificada]. Non demostrou ningunha das características diferenciais das esponxas. E estes fósiles son tubos sen trazos distintivos. Calquera forma de vida pode facer tubos sen características distintivas”, opina. “Os fósiles atopáronse con moitos fósiles microbianos, así que probablemente tamén o sexan”, engade. Entre eses detalles que bota en falta Antcliffe están a ausencia de espículas, como petiscos ou poliñas que destacan da estrutura ou pegadas dos característicos poros das esponxas.

A favor das conclusións da investigación publicada en Nature está o investigador da Universidade de Gotinga (Alemaña) Joachim Reitner. Este xeobiólogo especializouse en estudar os microbialitos, como é o caso dos arrecifes de Little Dal. Reitner, que revisou o artigo da científica canadense antes da súa publicación, está convencido de que “o que atopou Liz Turner son restos de esponxas keratosas”. E engade: “Necesitaría todo un artigo científico para recoller todos os argumentos que me fan crer que se trata de restos de  demoesponxas”.

Así que a clave da polémica non está na datación, que é correcta, senón en saber se esas marcas dunhas poucas micras fosilizadas (ver imaxe arriba) son das primeiras esponxas. A propia Turner é moi prudente e recoñece ter as súas propias dúbidas: “Si, é posible que haxa outra explicación, algo descoñecido, que aínda non atopamos, así que non quero dar a entender que esta é a última palabra. Pero creo que a similitude realmente sorprendente da malla de 890 millóns de anos coa dos fósiles de esponxa máis recentes e as esponxas modernas é unha analoxía convincente”. E conclúe: “O meu propósito agora que finalmente estaba lista para presentar este material era ofrecer unha nova perspectiva posiblemente interesante e posiblemente importante sobre a cuestión da evolución inicial dos animais; agora tócalle á comunidade científica discutir”.

FONTE: Miguel Ángel Criado/elpais.com/ciencia