GRANDES OBRAS DA PINTURA E... DA CIENCIA

Ademais de ser algunhas das máis recoñecidas obras mestras da pintura, os cadros que configuran esta galería foron o obxecto de estudo de sorprendentes e interesantes investigacións científicas:

O retrato de Marten Soolmans (Rembrandt van Rijn)

O retrato de Marten Soolmans foi examinada para desvelar o segredo do seu impasto. Autor: Rembrandt van Rijn

É unha das obras mestras do pintor flamenco, que foi examinada polos investigadores da Universidade de Delft baixo a luz do sincrotrón ESRF para desvelar o segredo do seu impasto, a técnica pictórica coa que Rembrandt imprimía aos seus lenzos un efecto tridimensional, mediante grosas e voluminosas pinceladas que literalmente emerxen do cadro e que lle proporcionan, ademais de relevo, un aspecto único pola reflexión da luz sobre devandito relevo e o xogo de sombras que arroxan.

O truco está na composición da pintura aplicada, que o artista sempre gardou en segredo e que agora foi desvelado mediante a moderna tecnoloxía de difracción de raios X. Con ela púidose identificar o ingrediente crave: a plumbonacita, un composto de chumbo pouco habitual por entón.

É probable que Rembrandt, ou algún outro, descubríseo de forma casual, como impureza ou produto de degradación da hidrocerusita e a cerusita, os compostos de chumbo máis empregados como pigmentos brancos. Pero parece evidente que Rembrandt aprendeu a sintetizalo para incluílo nos seus óleos como aglutinante e así conseguir dotalos desa particular consistencia que permite o impasto.

Os xirasois (Vincent Van Gogh)

Entre as flores pintadas por Van Gogh está unha variedade mutante de xirasois, a double flower. Autor: Vincent Van Gogh

Ademais de ser un dos cadros máis famosos e reproducidos da historia, este lenzo gardou durante máis de cen anos a pista para descubrir a base xenética dunha mutación que, finalmente, foi identificada en 2012. Entre as 15 flores pintadas por Van Gogh distínguense dous tipos de xirasois. Un deles é o fenotipo máis común na natureza, que combina unha coroa de pétalos amarelos e un amplo e escuro disco central. Pero xunto a este, conviven exemplares da variedade mutante denominada double flower, con múltiples coroas de pétalos que case ocultan o disco central.

Hoxe sabemos que esta mutación está causada pola presenza dun único xene dominante. Tamén que probablemente foi introducida de forma deliberada mediante hibridación, debido á importancia do comercio de flores ornamentais nos Países Baixos nesa época.

Muller sentada en cadeira de brazos vermella (Pablo Picasso)

A análise efectuada neste cadro revelou que a pintura utilizada era Ripolin. Autor: Pablo Picasso

Entre os anos 1920 e 1930, Pablo Picasso rompeu con moitas paradigmas da pintura ao introducir unha nova forma de representar a figura humana: o cubismo, apoiado nuns trazos de brillantes e lustrosos cores, en lugar das clásicas pinceladas. Nove décadas máis tarde, en 2013, a ciencia finalmente identificou a clave para lograr este novo acabado: o emprego dos por entón recentemente introducidos esmaltes sintéticos de secado rápido para uso doméstico.

A pormenorizada análise efectuada neste cadro (recorrendo a unha nanosonda de raios X, que permitía analizar de forma individualizada as partículas dos pigmentos e por tanto determinar a súa exacta composición) revelou en concreto que a pintura utilizada era Ripolin, a primeira marca deste tipo de pinturas comercializada para o seu uso no interior das vivendas (onde precisamente o que se persegue é dar unha aparencia uniforme sen que se noten os brochazos).

A Gioconda (Leonardo da Vinci)

Un dos grandes enigmas da historia da arte é saber se A Gioconda sorrí ou está triste. Autor: Leonardo dá Vinci

É un dos cadros máis famosos e, por tanto, máis examinado polos investigadores. Un dos grandes enigmas da historia da arte é saber si o seu protagonista sorrí ou está triste, dada a ambigua expresión do seu rostro.

Pero é ambigua? Unha investigación efectuada en 2017 concluíu que case se pode garantir que sorrí. Para alcanzar dita conclusión, os responsables do estudo presentaron a Mona Lisa orixinal e 8 replicas da mesma coas comisuras da boca lixeiramente modificadas (curvadas cara arriba ou cara abaixo, de máis felices a máis tristes) ante un nutrido grupo de voluntarios que tiña que indicar para cada versión si sorría ou parecía triste. A versión orixinal foi cualificada como riseira ou feliz de forma practicamente unánime (nunha porcentaxe próxima ao 100%).

O parlamento de Londres (Claude Monet)

A astronomía forense identificou as localizacións desde a que Monet plasmou a serie do Parlamento de Londres. Autor: Claude Monet

A disciplina científica que máis partido saca do estudo dos cadros é a astronomía forense; é dicir, o emprego dos rexistros de fenómenos e eventos astronómicos pasados para identificar a localización e a data onde se pintou (ou o momento no que se inspirou) unha determinada obra. E viceversa, tamén se pode aproveitar a información e documentación histórica existente sobre ese cadro para situar ou identificar fenómenos astronómicos descoñecidos ou pouco documentados.

Isto permitiu datar e identificar as distintas localizacións desde a que Monet plasmou a súa serie dedicada ao Parlamento de Londres. Para iso comparouse a posición do sol en cada lenzo co rexistro existente sobre o movemento do astro rei durante a estancia do xenio impresionista na City. Este método revelou que unha parte foron pintadas exactamente desde os balcóns das habitacións 610, 611, 510 e 511 do Hotel Savoy, no que se aloxou o pintor; e outras desde unha terraza cuberta do segundo piso do Hospital Saint Thomas.

Ademais, dada a recoñecida obsesión do artista por representar con absoluta fidelidade as cores e tonalidades da atmosfera, os cadros de Monet son un dos primeiros rexistros coloreados da famosa néboa londiniense da época victoriana. Como esas cores dependen do nivel concreto de dispersión e difracción da radiación solar (que varía segundo a natureza das distintas partículas que forman a néboa) os cadros do pintor francés achegan así mesmo unha evidencia para determinar a composición química da néboa de Londres.

FONTE: Miguel Barral/bbvaopenmind.com