ASÍ É A LAVA DO VOLCÁN DA PALMA POR DENTRO

A imaxe corresponde a unha lámina cortada da lava de 3 milímetros de grosor vista con microscopio petrográfico. Á esquerda con un único pase de luz, á dereita, doble / Jane H. Scarrow/Universidad de Granada

A análise das primeiras mostras da lava do volcán da Palma está a servir aos científicos para saber que é o que hai baixo a montaña. O primeiro que destacan é que procede do manto superior da Terra e levaba uns poucos anos acumulándose baixo a illa. Cunha elevada proporción de vidros volcánicos, a disección destas rochas tamén axuda a entender por que a erupción non foi explosiva e como se desprazou a coada como o fixo.

O de diseccionar é literal. No laboratorio do departamento mineraloxía e petroloxía da Facultade de Ciencias Xeolóxicas da Universidade Complutense de Madrid (UCM) recibiron por correo as primeiras mostras da lava da Palma. Para analizalas, cortáronas en láminas de rochas arrincadas á coada que se detivo ante a igrexa de Todoque antes de engulila. Coma se fose embutido, laminárona en capas de 0,3 milímetros e estudáronas cun microscopio petrográfico.

Eumenio Ancochea, director do departamento que alberga o laboratorio da UCM, destaca que caracterizar as rochas “é prioritario”. Por exemplo, “a viscosidad da lava está condicionada polo contido, en particular de sílice, canto maior sexa a súa concentración máis viscosa”, engade. E, aínda que hai outros factores, canto máis viscosa, maior explosividade. As rochas analizadas, sendo dunha lava basáltica, “o microscopio permite afinar e identificala como basanitas”. Este tipo de rochas, “a igualdade doutros parámetros, como a temperatura ou a presión, son propias de coadas menos viscosas e, por tanto, flúen a maior velocidade”, conclúe o catedrático.

Ancochea, membro de Real Academia de Ciencias Exactas, Físicas e Naturais de España, entregou o seu informe ao Instituto Xeolóxico e Mineiro de España (IGME-CSIC) e iste presentou as súas conclusións ás autoridades do Plan de Emerxencias Volcánicas de Canarias (Pevolca). Unha das súas científicas do IGME, Inés Galindo, detalla algunhas delas: “A lava é moi similar á doutras erupciones históricas na illa, como a do San Juan”. Pola súa composición, a metade dela é vidro volcánico, pero nas mostras analizadas tamén hai cristais de piroxeno, anfibol, olivino, óxidos de ferro ou titanio. E na matriz, destacan microcristales doutros minerais chamados plagioclasas. “Trátase dunha masa vítrea con bastantes cristais”, resume.

A composición da lava axuda tamén a explicar o tipo de erupción. “Permite determinar que procede do manto, non como as lavas do Teide ou o Pinatubo, que tiñan unha cámara magmática onde o magma interaccións durante miles de anos debaixo”, explica a científica do IGME. No caso do volcán da Palma, a rocha fundida emerxeu nun espazo de tempo moi corto impedindo a súa interacción coas rochas da codia terrestre sobre a que descansa a illa, o que xeraría grandes cantidades de gases. “Ao ser unha basanita pouco evolucionada, teñen menos gases, sendo as súas erupcións menos explosivas”, detalla. Todo indica que o magma ascendeu hai uns poucos anos, de aí o aumento de tremores sísmicos desde 2017, ata que acumulou a suficiente presión como para romper a illa.

A procedencia desde a parte superior do manto, capa intermedia entre o núcleo e a codia terrestres, confírmaa outro informe independente. Realizado polo Instituto Vulcanolóxico de Canarias (INVOLCAN) coa colaboración de investigadores da Universidade de Granada ou o CNRS francés, entre outros, coincide en boa parte das súas conclusións co anterior do IGME. Neste caso, ademais da análise no laboratorio cun microscopio petrográfico, contaron cun sofisticado espectrómetro de fluorescencia por raios X portátil. Este aparello bombardea a rocha con radiación para realizar unha análise química.

A imaxe, tomada cun microscopio petrográfico, mostra a composición da lava que devorou a igrexa de Todoque. Sobre impresionados están os minerais máis abundantes: plagioclasas, clinopiroxeno e anfiboles / Departamento de Mineraloxía e Petroloxía da UCM

O responsable deste segundo estudo é o xeólogo da Universidade de Leeds (Reino Unido) Matt Pankhurst, que tomou as primeiras mostras o luns 20 de setembro, ao día seguinte do inicio da erupción. “Estas lavas proveñen do manto. Atópanse entre as máis quentes e ricas en metais alcalinos (sodio e potasio) do planeta”. Para el, estas rochas “están a traer unha mensaxe escrita nos seus cristais, como clinopiroxeno e olivino, das partes profundas do sistema”. O primeiro dos minerais é o máis abundante. Trátase dunha rocha silicatada composta de varios elementos: ferro, calcio, sílice, magnesio... E a distinta concentración conta moito sobre o magma, si é vello ou se vén en grao sumo profundo. A análise destes cristais “promete debuxar unha imaxe detallada e importante que engadir ao que sabemos desta erupción a medida que se vai producindo”, conclúe.

A autora da imaxe que encabeza este artigo é a investigadora Jane H. Scarrow, do departamento de mineraloxía e petroloxía da Universidade de Granada. “As cores máis grises e esbrancuxadas correspóndense co clinopiroxeno, mentres que os máis vivos son plagioclasas”, explica. Desta particular composición os científicos poden saber como era o magma. “Son como xanelas aos procesos en marcha na profundidade do reservorio magmático”, engade. Ao asomarse, poderíase observar que houbo combinacións de magma co achegue doutros máis profundos. “Ás veces, estas irrupcións son as que provocan a erupción”. Por iso é tan importante tomar as mostras o antes posibles e arrefrialas rapidamente: “para conxelar as condicións do magma a alta temperatura”, di Scarrow.

Para o catedrático de petroloxía da Universidade de Barcelona Domingo Gimeno identificar o tipo de lava é fundamental: “A súa diferente composición química afecta á viscosidade e, por tanto, ao comportamento da coada”. Agora hai que esperar ao estudo de rochas posteriores para tentar adiantarse ao volcán. De feito, Gimeno considera que "se tiña que saber ao principio”. Pero, como sinalan algúns dos que tomaron estas primeiras mostras, nos primeiros días o urxente era ver por onde ía ir a lava.

FONTE: Miguel A. Criado/elpais.com/ciencia