PRIMEIRA ÁRBORE XENEALÓXICA DE TODOS OS HUMANOS

Liñaxes ancestrais humanos inferidos ao longo do tempo e o espazo. Cada liña representa unha relación devanceiro-descendente na nosa xenealoxía inferida de xenomas modernos e antigos. O ancho dunha liña corresponde a cantas veces obsérvase a relación, e as liñas  coloréanse segundo a idade estimada do antepasado / W.  Wohms

Investigadores en EE UU e Reino Unido acaban de compoñer a maior árbore xenealóxica da historia, pois representa a todos os humanos vivos do planeta Terra. Este  complejísimo mapa recolle o parentesco das diferentes poboacións humanas actuais xeración a xeración ata a orixe dos nosos antepasados remotos en África. A árbore desvela novos detalles sobre as migracións da nosa especie polo planeta e pode aclarar momentos cruciais, como a saída de África dun grupo de Homo sapiens hai 72.000 anos —ou 2.400 xeracións— e do que descendemos todos os humanos actuais.

“Este é a maior árbore de familia dos humanos e describe a nosa orixe e expansión polo mundo baseado nas variacións xenéticas da especie”, explica Wilder Wohns, investigador do Instituto Broad (EE UU) e primeiro autor deste traballo, que se publicou na revista Science. Esta árbore xenealóxica humano é en realidade un “primeiro borrador”, aclara  Wohns. Ter a imaxe completa requiriría coñecer o xenoma de todos os humanos vivos e o de todos os que viviron, que sumarían uns 124.000 millóns de almas desde que o Homo sapiens comezou a existir hai uns 200.000 anos.

Esta xenealoxía compúxose a partir de fontes diversas. A principal é o xenoma de 3.601 persoas actuais que viven en máis de 200 lugares diferentes do planeta. Tamén se incluíu a secuencia xenómica detallada de tres neandertais, os nosos parentes humanos máis próximos e un denisovano.

Tamén se incluíu a secuencia xenética dunha familia completa de Homo sapiens —pai, nai e dous fillos— que viviu nos montes Altai de Rusia hai 4.600 anos. Esta familia pertenceu á cultura afanasievo, que xeneticamente era moi parecida aos yamnaya, un pobo de xinetes e pastores que protagonizaron un dos capítulos máis interesantes e escuros da historia: a ocupación de boa parte de Europa occidental grazas en parte a unha tecnoloxía punteira: a roda. O azoute yamnaya chegou ata a península Ibérica, onde desprazaron aos homes locais case por completo, segundo un estudo de 2018 liderado polo prestixioso xenetista David Reich, que tamén é coautor do traballo actual. A nova “xenealoxía unificada” da nosa especie tamén emprega outros 3.589 xenomas humanos antigos.

O xenoma de cada persoa contén 3.000 millóns de letras que compilan todas as instrucións necesarias para que o seu organismo funcione correctamente. Unha errata dunhas cantas letras nesa secuencia poden xerar cambios importantes, como unha maior capacidade a para vivir nos lugares máis altos do planeta ou un maior risco a desenvolver tumores. A nova árbore xenealóxica analiza máis de seis millóns de secuencias xenéticas e 245 millóns desas erratas —mutacións— para remontarse na árbore xenealóxica humano. “O nivel de detalle é tremendo, temos información duns 27 millóns de devanceiros de persoas actuais. O que obtemos é un mapa con liñas e nodos que serven para estimar os roteiros de migración dos humanos por todo o planeta durante toda a historia da especie humana”, resalta  Wohns.

A nova árbore coincide moi ben co que xa se sabía por achados paleoantropolóxicos, como que o grupo de sapiens do que descendemos todos os humanos actuais viviu no Nordés de África hai 72.000 anos. As 100 liñaxes máis antigos teñen como epicentro un punto do nordés de Sudán. O punto podería perfectamente estar no roteiro cara a Exipto e Oriente Próximo que seguiron os nosos devanceiros.

A nova árbore xenealóxica tamén ve claramente o sinal xenético de que os nosos antepasados tiveron sexo e fillos cos  neandertales e os  denisovanos, dous grupos humanos hoxe extintos. Hai sinais de algo moito máis inquietante: algunhas poboacións de Asia e  Oceanía, principalmente de  Papúa Nova Guinea, levan material xenético de humanos “pantasma”;  homínidos arcaicos de especie descoñecida cos que se toparon os  sapiens e non dubidaron en cruzarse con eles.

O traballo tamén detecta varios momentos nos que algunhas poboacións humanas estiveron a piques de desaparecer. Unha das aplicacións pendentes desta nova árbore pode ser explorar que sucedeu hai 74.000 anos, cando a poboación mundial reduciuse a uns poucos miles de persoas xusto tras a erupción do volcán Toba, en Sumatra, que provocou un cambio climático a temperaturas máis xélidas que durou mil anos.

As técnicas aplicadas á creación desta árbore teñen moitas máis aplicacións, argumenta Wohns. “Máis aló da historia evolutiva, hai moitas investigacións biolóxicas que necesitan saber como evolucionaron as diferentes poboacións humanas no tempo e o espazo. Isto pode facerse grazas a esta nova técnica, que tamén serviría para animais domésticos, especies salvaxes ameazadas, vectores de enfermidades e doenzas de orixe xenética como o cancro”, resalta

FONTE: Nuño Domínguez/elpais.com/ciencia