PEIXE ALMIRANTE MEXICANO: HERMAFRODITISMO SECUENCIAL

O reino animal presenta unha gran diversidade de expresións sexuais, e entre elas, destacan os distintos tipos de hermafroditismo. Ademais do máis coñecido, o hermafoditismo simultáneo, no cal un mesmo individuo presenta órganos sexuais masculinos e femininos funcionais de forma simultánea, tamén existen numerosas especies que teñen un hermafroditismo secuencial.

Neste segundo tipo, o organismo ten a capacidade de cambiar de sexo ao longo da súa vida. Criaturas macho durante a súa mocidade, nalgún momento transfórmanse en femias (proceso denominado protoandria), ou viceversa (protoginia, como os dinosauros de Jurassic Park).

Entre os peixes teleósteos, peixes con esqueleto óseo, o hermafroditismo secuencial evolucionou repetidas veces en diferentes grupos, e en cada caso, as condicións para que suceda poden ser distintas. O exemplo máis coñecido é o do peixe pallaso, onde un clan de machos novos está dominado por unha soa femia, e cando ela morre, o maior cambia de sexo e adquire o seu novo rol.

Noutras especies de peixes, o cambio de sexo sucede por outros motivos, poden ser ambientais, como en casos en que o causante é demográfico, por exemplo, como resposta a unha contorna de sexo único, ou pola temperatura; ou a contaminación; ou poden depender dun determinismo biolóxico do propio individuo, por exemplo, que o cambio suceda a unha idade específica.

Con todo, aínda hai moitas especies de peixes nas que este tipo de comportamentos aínda está por descubrir.

Fenotipo feminino (arriba) e masculino (abaixo) de peixe almirante mexicano (Domínguez-Castanedo et ao., 2022)

No ano 1974, nos estados de Oaxaca e Veracruz, descubriuse unha especie nova de peixe, Millerichthys robustus, orixinalmente clasificado no xénero Rivulus, e chamado coloquialmente ‘peixe almirante mexicano’, a única especie do seu xénero. É un peixe de pequeno tamaño (non máis de 4 ou 5 centímetros de lonxitude) da familia Cynolebiidae, ovíparo, e cun comportamento marcado fortemente polas estacións.

Estes peixes viven en lagoas estacionais, é dicir, en contornas que se asolagan durante a estación de choivas, e permanecen secos o resto do ano. Este tipo de ambiente obriga aos peixes para desenvolver todo o seu ciclo vital, desde a eclosión ata a reprodución, mentres a lagoa está chea.

Nunha contorna tan hostil, os animais adquiren adaptacións evolutivas que en ocasións parécennos sorprendentes. Cando comeza a estación de choivas, os peixes crecen a unha taxa inusualmente rápida, maduran sexualmente moi temperán e reprodúcense de forma continua, ata que se seca a lagoa, e morren.

É nesta fase na que os embrións, que posúen estruturas protectoras contra a seca, entran nun estado de latencia, denominado diapausa, que lles permite esperar ata que cheguen as choivas. Algo que supuxo un gran achado no ano 2017: ata onde sabemos, é a única especie de peixe de América do Norte que vive deste xeito tan peculiar.

É dicir, que cada novo ano, en cada nova época de choivas, dáse unha nova xeración de peces.

En peixes con ciclos de vida de varios anos parece unha boa adaptación que os mozos teñan un sexo distinto a aqueles que teñen máis tempo, como no peixe pallaso. A presenza de múltiples machos novos está garantida, e cando falta a femia, o proceso facilita a súa substitución, mantendo a poboación e aumentando a variabilidade xenética da descendencia.

Pero nun peixe como o almirante mexicano, anual, cun ciclo de vida tan rápido, e nunhas condicións tan extremas, parece antiintuitivo asumir que poida ter un hermafroditismo secuencial. Os peixes necesitan reproducirse o máis rápido posible antes de que a lagoa séquese, e o tempo que tarda en producirse a transición é tempo perdido sen reproducirse.

Con todo, un equipo de investigación liderado polo Dr. Omar Domínguez-Castanedo, da Asociación Mexicana para o Estudo e Conservación de Cyprinodontiformes, detectou exemplares adultos cunha coloración e un sistema gonadal intersexual, é dicir, nun estado intermedio entre o feminino e o masculino. No estudo subseguinte, descubriron que o peixe almirante mexicano ten, en efecto, hermafroditismo secuencial, concretamente protoginia, é dicir, cambio de femia a macho.

Tal e como aparece na recente publicación na revista científica Scientific Reports, dependente da prestixiosa Nature, este evento de cambio de sexo prodúcese nun contexto social de maioría de femias, por mor da competencia entre elas e inducido pola agresión física.

Os resultados desta investigación suxiren que cando as probabilidades de reproducirse son baixas, debido á contorna competitiva, a femia menos apta para conseguir parella reprodutiva cambia de sexo, probablemente co fin de ter un maior éxito biolóxico como macho.

Os primeiros signos de cambio de sexo observáronse cando os peixes tiñan só 23 días de idade, e con 75 días xa eran machos plenamente funcionais. Cambios moi rápidos, acordes ao acelerado ritmo de crecemento destes animais.

É a primeira vez que se observa un hermafroditismo deste tipo nun cyprinodontiforme anual. Este descubrimento pode abrir novas portas de investigación sobre esta fascinante adaptación evolutiva.

FONTE: Vary (Álvaro Bayón)/muyinteresante.es/ciencia