O CÓDIGO SECRETO DO EMPERADOR CARLOS V

En 1547 o emperador Carlos V (para nós Carlos I de España e V de Alemaña) enviou unha carta cifrada a Jean de Saint-Mauris, o seu embaixador na corte francesa, confiándolle unha mensaxe secreta. Salvo o destinatario da misiva, presumiblemente os espías e criptoanalistas ao servizo do monarca francés Francisco I, e polo tanto, tamén o rei galo, ninguén máis tería acceso á información contida na misteriosa carta, que hoxe en día consérvase na Biblioteca Stanislas de Nancy (Francia). Ninguén…ata o de agora.

Foi un equipo de investigadores, encabezado pola criptógrafa francesa Cecile Pierrot, do Inria (Institut National de Recherche en Informatique et en Automatique), o que conseguiu finalmente descifrar o código do emperador despois de seis meses de intenso traballo. Tras tentalo en balde pola súa conta, Pierrot recrutou a dous colegas, un experto en análise complexa e un informático experto en lóxica algorítmica. Xuntos formularon múltiples hipóteses a modo de algoritmos que logo testaron co apoio de potentes computadoras. Pero nin sequera así conseguiron vulnerar o enigmático código. Polo que non quedou máis remedio que recorrer á axuda de Camille Desenclos, un historiador experto nas reviravoltas políticas e os sistemas criptográficos da época, para dar con algunha pista ou indicio histórico que lles facilitase unha porta de acceso á cifra de Carlos V.

A complexidade do código rexio radica en que combina dous xogos de símbolos (simples e complexos) para representar as distintas letras do alfabeto / Biblioteca Stanislas (Nancy, Francia)

Finalmente, foi Desenclos quen deu coa pista definitiva ao investigar na correspondencia conservada de Saint-Mauris e descubrir outra carta escrita co mesmo sistema de cifrado en cuxos marxes había apuntados fragmentos transcritos. Armados coa súa particular pedra Rosetta, os criptoanalistas franceses ao fin puideron descifrar o código e, deste xeito, pescudar que a mensaxe do emperador confiaba ao seu embaixador as súas sospeitas de que Francisco I conspiraba para asasinalo, instándolle a que o investigase.

O cifrado do emperador, presumiblemente ideado polos expertos criptógrafos da Cancillería Imperial, consistía nun nomenclador. Este sistema de codificación baséase nun alfabeto cifrado, que se utiliza para codificar a maior parte da mensaxe, e compleméntase cunha lista de palabras codificadas e outros símbolos cun significado concreto, tal e como se pode apreciar no esquema adxunto, exposto por Cecile Pierrot durante a presentación dos seus resultados:

Código cifrado do Emperador Carlos V / Biblioteca Stanislas (Nancy, Francia)

A complexidade do código rexio radica en que combina dous xogos de símbolos (simples e complexos) para representar as distintas letras do alfabeto, segundo como se integren nas palabras. Así, cando unha consonante vai seguida dunha vocal, é representada co símbolo complexo correspondente co signo diacrítico que representa a esa vocal. Coa dificultade engadida de que, neste caso, dado que a letra E non ten ningunha marca diacrítica asociada, todas as Es da mensaxe que seguen a unha consonante desaparecen ou omítense. Os símbolos simples empréganse, no caso das vocais, cando estas son a letra inicial da palabra ou cando seguen a outra vocal; e no caso das consonantes cando non van inmediatamente seguidas doutra vocal.

Pero ademais, o código tamén inclúe símbolos nulos, e outros que representan a personaxes relevantes da escena política, que cabería esperar que fosen mencionados nunha mensaxe enviada ou remitida a algún alto cargo. Todo iso para dificultar o criptoanálisis.

Xogo 1: Unha mensaxe real

Á vista do nomenclador no que se basea o código de Carlos V, descifrar a seguinte mensaxe debería resultar un xogo de nenos

Un nomenclador moi similar empregaba, por outra banda, María Estuardo, raíña de Escocia, para comunicarse cos seus seguidores no seu enfrontamento coa raíña Isabel e que, en última instancia, sería a causa da súa execución.

O nomenclador de María Estuardo / Simon Singh

Xogo 2: Outro inquisitivo mensaxe secreta para o embaixador Saint Mauris

Pero esa non é a única nin a máis tráxica conexión criptográfica entre a coroa española e María Estuardo. O sucesor de Carlos I, Felipe II, tamén empregaba cifras na súa correspondencia co seu medio irmán, Don Juan de Austria. Polo menos una destas cartas, na que se describía un plan para invadir Inglaterra, foi interceptada polos espías de Guillermo de Orange e descifrada polo seu criptoanalista de cabeceira: Philips van Marnix. Un plan que Guillermo compartiu cos seus aliados ingleses e que, en gran medida, acabou de convencer ao ministro de defensa inglés da necesidade de crear unha Escola de Cifras (a precursora do actual GCHQ "Goberment Communications Headquarters" británico e de tantas outras axencias de intelixencia nacionais). Como secretario da Escola designouse ao lingüista Thomas Phelippes quen, precisamente, pouco despois sería o encargado de descifrar o nomenclador de María Estuardo e, con iso, sacar á luz os seus plans de conspiración, polos que sería condenada á morte: o 8 de febreiro de 1587 foi decapitada na gran sala do Castelo de Fotheringhay.

Xogo 3: Unha cifra a base de Xs, Is e Vs

Agora que xa es experto na cifra de Carlos V o desafío preséntase como unha mensaxe secreta codificada cunha cifra orixinal que rende homenaxe ao emperador Carlos V.

A mensaxe:

Mañá as solucións dos xogos!

FONTE: Miguel Barral/bbvaopenmind.com