NOMES PROPIOS

PREMIO NOBEL DA PAZ 2022

O premio Nobel da Paz 2022 foi outorgado ao bielorruso Ales Bialiatski (Vyartsilya, Rusia, 1962), á organización de dereitos humanos rusa Memorial e ao Centro para as Liberdades Civís de Ucraína.   

“Este premio non vai dirixido contra Vladimir Putin, nin polos seus aniversarios nin en ningún outro sentido, excepto polo feito de que o seu goberno, como o goberno de Bielorrusia, representan un goberno autoritario que reprime aos activistas polos Dereitos Humanos”, declarou a presidenta do comité Nobel noruegués, Berit Reiss-Andersen.

“Os galardoados representan á sociedade civil nos seus países de orixe. Levan moitos anos promovendo o dereito para criticar ao poder e a protexer os dereitos fundamentais dos cidadáns”, precisou.

Segundo o Comité Noruegués do Nobel, Ales Bialiatski foi un dos iniciadores do movemento democrático que xurdiu en Bielorrusia a mediados da década de 1980. “Dedicou a súa vida para promover a democracia e o desenvolvemento pacífico no seu país natal”, afirmou.

Parabéns!

FONTE: infobae.com         Imaxe: es.wikipedia.org

PREMIO NOBEL DE LITERATURA 2022

Annie Ernaux (Lillebonne-Sena Marítimo-Francia, 1940) gañou o Premio Nobel de Literatura 2022. O xurado destacou "a coraxe e a agudeza clínica coa que descobre as raíces, os estrañamentos e as restricións colectivas da memoria persoal". Annie Ernaux reivindica a dimensión política da intimidade.

As súas obras máis destacadas son: Memoria de moza, Os anos, A muller xeada, Pura paixón e O acontecemento.

Parabéns!

FONTE: es.wikipedia.org           Imaxe: cadenaser.com

PREMIO NOBEL DE QUÍMICA 2022

Carolyn Bertozzi, Morten Meldal e Barry Sharpless, gañadores do Premio Nobel de Química de 2022

Os investigadores Carolyn Bertozzi, Morten Meldal e Barry Sharpless gañaron o Premio Nobel de Química de 2022 por “o desenvolvemento da química click [un concepto para xerar substancias de maneira rápida a partir de pequenas unidades] e a química bioortogonal [reaccións dentro das propias células, evitando a interferencia con reacciónelas bioquímicas naturais]”, dúas “enxeñosas ferramentas para construír moléculas”, segundo anunciou este mércores a Real Academia das Ciencias de Suecia nun acto en Estocolmo.

Carolyn Bertozzi (Boston-Estados Unidos,1966) investiga na Universidade de Stanford.

Morten Meldal (Dinamarca, 1954) é profesor da Universidade de Copenhague.

Barry Sharpless (Filadelfia-Estados Unidos, 1941) desenvolveu a súa carreira no Instituto de Investigación Scripps, na Jolla (EE UU).

Parabéns!

FONTE: Manuel Asende/elpais.con e es.wikipedia.org      Imaxes: es.wikipedia.org e americanpeptidesociety.org

PREMIO NOBEL DE FÍSICA 2022

Aspect, Zeilinger e Clauser, gañadores do Premio Nobel de Física 2022

Os científicos Alain Aspect, Anton Zeilinger e John F. Clauser foron distinguidos co Premio Nobel de Física 2022, polos seus descubrimentos en relación co "poder da mecánica cuántica".

Aspect, Zeilinger e Clauser, co seu traballo, despexaron o camiño para novas tecnoloxías baseadas en información cuántica. O desenvolvemento de ferramentas experimentais dos premiados sentou as bases para "unha nova era da tecnoloxía cuántica. Ser capaz de manipular e xestionar estados cuánticos e todas as súas capas de propiedades dános acceso a ferramentas cun potencial inesperado".

Alain Aspect (Agen-Francia, 1947), "desenvolveu unha configuración para pechar unha lagoa importante. Puido cambiar a configuración de medición despois de que un par entrelazado deixara a súa fonte, polo que a configuración que existía cando se emitiron non podía afectar o resultado".

Anton Zeilinger, (Ried im Innkreis-Austria, 1945), investigou os estados cuánticos entrelazados, e o seu grupo de investigación "demostrou un fenómeno chamado teletransportación cuántica, que fai posible mover un estado cuántico dunha partícula a outra a distancia".

John F. Clauser (Pasadena-Estados Unidos, 1942) construíu un aparello que emitía dous fotóns entrelazados á vez, cada un cara a un filtro que probaba a súa polarización. O resultado foi unha clara violación dunha desigualdade de Bell, e estivo de acordo con as predicións da mecánica cuántica.

Parabéns!

FONTE: eitb.eus/es e es.wikipedia.org

PREMIO NOBEL DE MEDICINA 2022

O científico Svante Pääbo gaña o Premio Nobel de Medicina 2022 polos seus descubrimentos sobre o xenoma / EFE

O biólogo sueco Svante Pääbo gañou o Premio Nobel de Medicina por “os seus descubrimentos sobre o xenoma de homínidos extintos e a evolución humana”.

Pääbo (Estocolmo, Suecia, 65 anos) é biólogo e dirixe o departamento de xenética do Instituto Max Planck de Bioloxía Evolutiva (Alemaña). O seu traballo para rescatar ADN de fósiles humanos foi esencial para coñecer o xenoma de especies extintas coñecidas, como os neandertais, desvelar a existencia doutras novas, como os denisovanos, e confirmar que os Homo sapiens tiveron sexo e fillos con esas outras especies fai miles de anos.

O “transcendental” traballo de Pääbo “deu lugar a unha nova disciplina científica: a paleogenómica”, resaltou o xurado. “Ao desvelar as diferenzas xenéticas entre as persoas actuais e os homínidos extintos, os seus descubrimentos permiten investigar que nos fai xenuinamente humanos”, engadiron os responsables do galardón nunha nota de prensa. En 2018, Pääbo recibiu o premio Princesa de Asturias polos seus traballos en evolución humana.

Parabéns!

FONTE: Nuño Domínguez/elpais.com/ciencia

PRIMO LEVI E O MELLOR LIBRO DE CIENCIA XAMAIS ESCRITO

Táboa Periódica en galego / galiciapress.es

“Ocorre, pois, que cada elemento químico dille algo a cada un (a cada cal unha cousa diferente), igual que pasa cos vales ou as praias visitados durante a mocidade”. Esta afirmación define, e pertence, ao mellor libro de ciencia xamais escrito. O sistema periódico é unha das últimas obras de Primo Levi (1919 – 1987), químico, sobrevivente de Auschwitz e escritor. Por esa orde invariable. En 2006, a Royal Institution distinguiu o seu libro por diante dos traballos do ecoloxista Konrad Lorenz ou dos cadernos a bordo do Beagle de Charles Darwin. Este galardón, aínda sendo máis simbólico que práctico, é un premio á paixón incurable pola ciencia.

Primo Levi foi un químico, supervivente de Auschwitz e escritor italiano / Centro de Primo Levi Nueva York

Levi escribiu O sistema periódico en 1975, tres décadas despois de deixar de ser nun campo de concentración, 12 anos antes de morrer no edificio de Turín no que tamén naceu. O libro está composto por 21 capítulos de historias persoais ás que atribúe e relaciona cun elemento químico. O título é a metáfora. O propio escritor describe no último capítulo (Carbono) o propósito da obra: “Este non é un tratado de química. (…) É, ou pretendería ser, a historia dun oficio e dos seus fracasos, triunfos e miserias (…) Que químico, ante a táboa do Sistema Periódico ou os índices monumentais do Beilstein ou do Landolt, non recoñece, espallados por eles os farrapos ou os trofeos do propio pasado profesional? Non ten máis que ollar un tratado calquera e os recordos xorden a acios”.

A Royal Institution outorgou o título de mellor libro de ciencia mediante unha votación informal: o público presente nun evento no Imperial College elixiu, a partir dunha lista de obras científicas, cal consideraba mellor. Este carácter deu pé a algunhas críticas: O sistema periódico non é estritamente un libro científico, mesmo dous dos seus capítulos son mera ficción, algo que parece incompatible coa ciencia. A química ten importancia no libro, pero, en moitas ocasións, aparece de forma tanxencial. Con todo, a química foi á que Levi dedicou practicamente toda a súa carreira profesional e tamén a que lle salvou a vida. O sistema periódico é a historia desa salvación, prolongada ao longo das páxinas e os anos.

Levi apoia a súa existencia nesta rama desde que a descobre coa obstinación dos 16 anos: “Para min a química representaba unha nube indefinida de posibilidades futuras. Esperaba, como Moisés, que daquela nube descendese a miña lei e a orde en torno miña, dentro de min e para o mundo”. Desde o principio, conta o italiano, a química convértese no seu escudo contra o fascismo de Mussolini; contra a segregación de razas, a marxinación dos xudeus; contra a supremacía do espírito e o dogma fronte á materia e o pensamento. “Confluían a miña necesidade de liberdade, a plenitude das miñas forzas e a fame de entender as cousas, todo o que me empuxaba cara á química”, describe.

O sistema periódico está composto de 21 capítulos de historias persoais vinculadas a un elemento químico / Paul Varuni/Flickr

Nun dos primeiros capítulos, o Zinc, Levi aproveita o comportamento deste elemento (“dócil” ante a fusión con outros ácidos, pero “resistente ao ataque” en estado puro) para sacar outras conclusións: “Para que a roda dea voltas, para que a vida sexa vivida, fan falta as impurezas. Fai falta a disensión, a diversidade, o gran de sal e de mostaza. O fascismo non quere estas cousas, prohíbeas, e por iso non es fascista ti; quere que todo o mundo sexa igual, e ti non es igual”. O escritor termina vinculándose con este elemento: “Eu son a impureza que fai reaccionar ao zinc, son o gran de sal e de mostaza. Xustamente por aqueles meses iniciábase a publicación da Defensa da Raza, falábase moitísimo de pureza, e eu empezaba a sentirme orgulloso de ser impuro”.

Por entón, Levi estaba no Instituto Químico de Turín onde estudaría ata 1941: “Se buscaba a ponte, o elo que faltaba, entre o mundo dos papeis e o mundo das cousas, non tiña necesidade de ir moi lonxe a buscalo: estaba alí, naqueles laboratorios os nosos cheos de fume, e no noso futuro oficio”.

O libro avanza seguindo o avance de Hitler en Europa: desde a dificultade extrema de Levi para conseguir o seu diploma de Químico polas leis racistas; a súa decepción persoal por sacar níquel dunha mina dirixido á produción de armas alemás; o imposible amor cunha compañeira cristiá, ata os tres meses que tentou loitar como partisano e que lle levaron, irremediablemente, ao cárcere. O punto de non retorno, a súa ponte a Auschwitz.

Levi só dedica un capítulo ao campo de concentración, posto que iso é algo que xa contou noutra parte, segundo as súas palabras. Chegou ao inferno con máis de 600 xudeus italianos, el foi un dos vinte que saíron del. A súa sorte tivo nome de elemento químico: Cerio. E nome de compañeiros: Alberto e Lorenzo. Grazas aos seus coñecementos científicos, Levi é destinado a un laboratorio da I.G. Farben que se dedicaba a producir goma Buna. Iso permitiulle evitar os traballos forzados e o frío arrepiante de Polonia. Ademais, permitiulle roubar corenta cilindros de cerio, das que se podía sacar tres pedras de chisqueiro acabadas. “Unha pedriña de chisqueiro cotizábase o mesmo que unha ración de pan, é dicir valía tanto como un día de vida. En total, cento vinte pedriñas, dous meses de vida para min e dúas para Alberto. E en dous meses os rusos chegarían e liberaríannos. Ou sexa, que nos liberaría o cerio, elemento achega do cal non sabía nada”.

Todas estas incursións vitais, Levi as mestura con explicacións sobre o comportamento das moléculas, sobre a destilación do benceno. Conta ao lector que o sodio é un metal “dexenerado”, é dicir, que só o é no sentido químico da palabra, porque non é ríxido, non brilla e frota sobre a auga. Afirma que o amianto se extrae mal cando está mollado de choiva, e por iso o pluviómetro era un elemento moi importante na mina. Detalla os seus infrutuosos traballos co fósforo para tratar a diabetes. Conclúe a súa obra coa aventura ficticia pero verosímil dun átomo de carbono que finaliza o seu percorrido nunha das células do seu cerebro encargadas de escribir: “É a célula que neste instante está a guiar esta man miña para que imprima sobre o papel este punto: este”.

FONTE: Beatriz Guillén/bbvaopenmind.com

ABEL, O INDIXENTE QUE DEU NOME AO NOBEL DAS MATEMÁTICAS

Se ciencias e letras teñen o seu Nobel, as matemáticas teñen ao seu Abel. Ao contrario do que suxire a lenda mil veces difundida, o sueco Alfred Nobel non vetou as matemáticas dos seus premios por mor de ningún asunto de celos, senón que simplemente omitiunas, como fixo con moitas outras disciplinas. Pero os matemáticos contan co seu galardón equivalente, que de feito se propuxo como resposta á omisión dos Nobel e que, por pura coincidencia de apelidos, parécese ata no nome. Aínda que en pouco máis: mentres que o ancián Nobel deixou unha cuantiosa fortuna que lle permitiu instituir os seus premios, a homenaxe da Academia Norueguesa das Ciencias e as Letras a Niels Henrik Abel, o matemático máis prominente daquel país, lembra a unha mente prodixiosa que morreu pronto e na indigencia.

Retrato litografiado do mozo Abel realizado tempo despois da súa morte / Wikimedia

Quen por entón botase unha ollada a un dos cadernos cos que Abel (5 de agosto de 1802 – 6 de abril de 1829) recibía os seus primeiros ensinos na casa, manuscritos polo seu propio pai, talvez non lle auguraría un gran futuro en matemáticas a quen aprendía cunha táboa de sumas na que se lía: “1 + 0 = 0”. E iso a pesar de que o pai, un pastor protestante rural, ao parecer tomouse un interese notablemente maior na educación de Niels e os seus cinco irmáns e irmás que a súa nai, quen segundo a propia web do premio Abel era alcohólica, e “máis feliz en festas e compañía festiva”.

Foi a independencia de Noruega en 1814 o que levou ao pai de Niels a emprender carreira política en Christiania, a actual Oslo, e ao neno para pisar por primeira vez alí unha aula, na escola catedralicia. Pero quizais o inmenso talento de Abel para as matemáticas non fraguase de non ser por unha circunstancia tan casual como tráxica que lle puxo baixo a titoría dun profesor e matemático respectado, Bernt Michael Holmboe; iste foi contratado despois de que o seu predecesor fose despedido por propinar a un neno tal malleira que lle causou a morte.

Holmboe descubriu o matemático brillante que Abel levaba dentro e foi clave en orientar a súa carreira, impartíndolle clases particulares e guiando as súas lecturas. Pero isto non lle abriría ao novo alumno un futuro fácil: naquel tempo e lugar os ensinos clásicos eran as que primaban, e na Universidade de Christiania non había unha carreira de matemáticas. E se Abel era un prodixio cos números, en cambio o resto das súas cualificacións eran mediocres.

Manuscritos do caderno de Abel na década de 1820 / Wikimedia

Antes do seu ingreso na Universidade en 1821, xa comezara a traballar na que sería a súa contribución máis coñecida, o estudo das solucións xerais ás ecuacións de quinto grao. En 250 anos ninguén lograra resolver este problema, pero Abel era xa entón o matemático máis cualificado de Noruega; tanto que os seus profesores e a propia universidade vían a necesidade de que ampliase os seus coñecementos e contactos fose do país. Con todo, a morte do seu pai e a súa penosa situación económica só permitíronlle viaxar a Copenhague a cargo duns familiares, aínda que foi unha estancia frutífera: no persoal, coñeceu á que sería a súa prometida, Christine Kemp. No profesional, contactou con Carl Ferdinand Degen, o matemático nórdico máis prominente do seu tempo.

O contacto con Degen foi o catalizador do seu principal logro. O danés desconfiou de que aquel estudante noruegués acadara a solución xeral ás ecuacións de quinto grao, pero non atopou erro nas súas fórmulas. E en cambio, a pedimento de Degen, foi o propio Abel quen entón o atopou. O resultado sería o que hoxe se coñece como teorema de Abel-Ruffini, segundo o cal a solución é que non existe tal solución. Pero cando Abel publicou o seu traballo, os custos que pagou do seu peto obrigáronlle a reducilo a seis páxinas. O resultado de tal esforzo de síntese foi que ninguén o entendía, o cal privou ao mozo do recoñecemento que merecía. Por inspiración de Degen, Abel dirixiu o seu traballo cara á análise matemática.

Por fin en 1825 Abel puido emprender a súa gran viaxe europea, no que planeaba coñecer ao gran Carl Friedrich Gauss en Gotinga (quen desprezara o seu traballo á primeira ollada) para despois radicarse en París. Pero en lugar disto dirixiuse a Berlín, onde estableceu unha frutífera simbiose con August Leopold Crelle: este comezaba a publicar a súa revista de matemáticas, que grazas aos traballos de Abel alzouse como unha das publicacións máis reputadas do seu campo. Finalmente o mozo matemático alcanzou a súa meta parisiense, pero alí as cousas non foron como esperaba. O seu traballo, o máis produtivo da súa carreira, foi ignorado. E en lugar de aplausos, recibiu un diagnóstico mortal: tuberculose.

O premio Abel, outorgado pola Academia de Ciencias de Noruega, é un dos maiores recoñecementos do mundo das matemáticas / Royal House of Norway

De regreso en Noruega, desencantado, enfermo e na miseria, sen unha posición estable e sen poder devolver os seus préstamos persoais nin as débedas da súa familia, continuou traballando, a tal velocidade que a Crelle custáballe manter o ritmo de publicación dos seus traballos, mentres a súa saúde empeoraba. Unha viaxe no Nadal en zorra para visitar á súa prometida foi demasiado para a súa enfermidade; pouco despois comezou a toser sangue, e na primavera de 1829 morría á idade de 26 anos. Abel foi tamén unha vítima desa cruel ironía que é ás veces a maldición de tantos grandes xenios: só dous días despois da súa morte, Crelle enviáballe unha alegre carta na que lle anunciaba que lle conseguía un posto de profesor na Universidade de Berlín. “No que concierne ao teu futuro, xa podes estar completamente tranquilo”, escribía Crelle. Ao ano seguinte, o traballo de Abel en París, redescuberto por fin, fíxolle merecedor do premio póstumo da Academia francesa. O diñeiro recibiuno a súa nai alcohólica.

En 1899, tras a noticia da institución dos premios Nobel, o matemático noruegués Sophus Lie propuxo á coroa crear un galardón de matemáticas en honra a Abel, ao que o entón rei de Suecia e Noruega accedeu. Pero a iniciativa quedou bloqueada pola posterior disolución da monarquía común, e non foi reavivada ata 2002, no bicentenario de Abel. Hoxe os matemáticos máis prestixiosos queren ver o seu nome asociado ao daquel que invocan os estudantes cando aprenden as funcións abelianas ou os grupos abelianos; un xenio dos números cun destino tráxico propio dun poeta romántico.

FONTE: Javier Yanes/bbvaopenmind.com

ANTONIO DE ULLOA: DESCUBRIDOR DO PLATINO?

O platino é un dos metais máis escasos da Terra, aproximadamente 30 veces máis raro que o ouro e con múltiples aplicacións no terreo industrial. Con todo, na actualidade o seu prezo é bastante inferior ao do ouro / oroinformacion.com

Coñecémolo como o máis caro dos metais preciosos, talvez debido a que as tarxetas de crédito de platino e os discos de platino superan en prestixio aos seus equivalentes de ouro. O certo é que o prezo de mercado do platino non necesariamente é sempre maior que o do ouro, ao que de feito supera en abundancia na cortiza terrestre. Pero o seu uso en xoiería converteuno en material de luxo, e iso a pesar de que o significado do seu nome orixinal é humilde: platina, ou “pequena prata”.

Quen así o nomeou foi o militar e explorador español Antonio de Ulloa, a quen algunhas fontes acreditan como descubridor do platino, xa que o deu a coñecer en Europa; pola contra, outros atribúen este mérito aos científicos británicos que o trouxeron ao vello continente e estudaron as súas propiedades. O douscentos vintesete aniversaruio do pasamento de Ulloa é unha ocasión propicia para lembrar a súa figura e revisitar a controversia que envolve a autoría do achado do máis exclusivo dos metais preciosos.

Retrato de Antonio de Ulloa. Autor: Andrés Cortés e Aguilar

Antonio de Ulloa e da Torre-Giralt (12 de xaneiro de 1716 – 5 de xullo de 1795) foi o segundo fillo dunha familia influente e acomodada de Sevilla. A súa carreira na mariña levouno desde mozo a cruzar o Atlántico: aos 19 anos uniuse, en compañía de Jorge Juan e Santacilia, á Misión Geodésica Francesa destinada a medir un arco de meridiano na América ecuatorial co fin de determinar a forma da Terra. Foi entón cando Ulloa tivo coñecemento dunha impureza metálica no ouro americano, á que denominou platina. Segundo explica o químico e historiador Luís Fermín Capitán Vallvey, catedrático da Universidade de Granada (España), “a platina coñécese no Virreinato de Nova Selecta como acompañante do ouro na rexión de Chocou [actual Colombia] desde 1690; razón pola cal recolle Ulloa a concisa noticia da súa existencia ao pasar por Popayán, en cuxa Casa da Moeda a platina é un problema recorrente”.

Ulloa emprendería o regreso a España en 1745. Tres anos despois publicou xunto con Jorge Juan a súa Relación Histórica, na que describía por primeira vez a platina como unha pedra das minas de lavadoiro “de tanta resistencia, que non é fácil rompela, nin desmenuzarla coa forza do golpe sobre a bigornia de aceiro”, e que “nin a calcinación véncea”. Algunhas fontes suxiren que Ulloa levou a España algunha mostra do metal; con todo, segundo Leslie B. Hunt, coautor do libro A History of Platinum and its Allied Metals (Johnson Matthey, 1982), “non hai probas reais disto”.

Pebida de platino nativo, da mina de Kondyor (Rusia) / Heinrich Pniok

Mentres tanto, o platino xa era obxecto de estudo en Inglaterra. En 1741 o británico Charles Wood atopou en Xamaica unhas mostras do metal, traídas de contrabando desde Cartaxena de Indias. Wood realizou certos experimentos e enviou o material ao médico William Brownrigg, quen continuou estudando o novo metal en Gran Bretaña para despois presentar os seus resultados a William Watson, membro da Royal Society. Iste, á súa vez, introduciu a platina ao estamento científico británico, como quedou reflectido na revista Philosophical Transactions entre 1749 e 1750.

Cabe destacar que Watson referíase ao metal polo nome acuñado por Ulloa, “platina”, e que na súa presentación á Royal Society escribía: “Esta substancia non se menciona en ningún autor que eu atopase, excepto polo noso valioso irmán Don Antonio d’Ulloa”. Nunha carta posterior, Brownrigg agradecíalle a Watson que engadise esta mención. De feito, Watson e Ulloa chegaron a coñecerse: durante a súa viaxe de regreso desde América, o español foi detido en alta mar pola mariña británica e encarcerado en Londres, onde posteriormente foi liberado co recoñecemento da Royal Society; non antes de que todos os seus documentos fosen concienzudamente examinados.

A orixe americana do platino outorgaría a España unha posición inicial de privilexio no seu comercio internacional. Pero a pesar daquel monopolio e da innegable relevancia de Ulloa na historia do platino, outra cuestión é que o español mereza o crédito do descubrimento. O metal xa era coñecido polas culturas precolombinas, e en Europa existía unha mención a esta tenaz impureza datada en 1557, nos escritos do italiano Giulio Cesar Scaligero. Pero sobre todo, para algúns expertos a paternidade dun elemento debe recaer nos científicos que o illan e estudan. Un exemplo é o wolframio ou tungsteno, que se considera unha achega española grazas ao traballo dos irmáns Elhúyar, a pesar de que a existencia do elemento fora suxerida, e o seu nome acuñado, por outros autores.

No caso do platino, Ulloa non investigou as súas propiedades. Segundo Capitán Vallvey, o explorador “non ten nese momento coñecementos químicos nin medios”; o seu papel consistiu en “dar a coñecer en Europa a existencia da platina”, pero non debe confundirse “a difusión da existencia dun novo material co descubrimento dun novo metal”. O químico e historiador xulga que “o descubrimento da platina como un novo metal e posteriormente como un conxunto de metais (os seis elementos do grupo do platino) hai que reservalo a Wood e Brownrigg”. Con todo, aclara que “isto non significa de ningún xeito quitar importancia ao papel de Ulloa, senón non atribuírlle o que non lle corresponde”; para Capitán Vallvey, Ulloa perdurará na memoria como “exemplo de home ilustrado, aínda que non fose el quen descubriu o platino”.

FONTE: Javier Yanes/bbvaopenmind.com