Blogia
vgomez

A ORIXE DAS PALABRAS

A ORIXE DAS PALABRAS: DAR GATO POR LEBRE

A nosa linguaxe goza dunha gran variedade de refráns ou ditos que fan do noso idioma uno dos máis ricos e variados que existen. Todos, nalgunha ocasión, recorremos a algunha destas expresións para manifestar algunha cousa que queriamos dicir. Este tipo de frases feitas teñen sentido figurado, son coñecidas pola maioría de falantes dunha comunidade lingüística e son frecuentemente utilizadas para dar consello ou describir unha situación.

Un dos máis antigos e utilizados é “dar gato por lebre”, que ten a súa orixe na Idade Media e o seu uso foi tan estendido que influíu na literatura de grandes autores como Miguel de Cervantes.

Esta expresión significa que se enganou de maneira deliberada, é dicir, que se produciu unha estafa ou un embuste cunha intención determinada. É utilizada especialmente cando se quere vender algo a alguén por unha cantidade superior ao valor que realmente ten.

Aínda que o seu uso segue estando moi estendido, a súa orixe remóntase á época da Idade Media. Nese período da historia, existía a crenza de que nos sitios onde se servía comida, como tabernas, pousadas, mesóns e postos ambulantes, servíase carne de gato facéndoa pasar por carne de lebre, coello ou cabrito, que era moito máis valiosa. Á xente desta época, literalmente, dábaselles “gato por lebre”. Isto debíase a que o aspecto físico destes animais unha vez desollados eran similares, do mesmo xeito que o seu sabor, polo que poucas persoas eran capaces de apreciar o que realmente estaban a comer.

As tabernas daquela época anunciaban nos seus menús “pratos de lebre” a prezos considerablemente altos e, con todo, todo o mundo sabía que estaban a servir carne de gato para comer en lugar da carne do roedor. Así mesmo, era común que os viaxeiros que paraban neste tipo de pousadas utilizasen a expresión “se es cabrito, mantente frito; se es gato, salta do prato” a modo de “esconxuro”debido á mala fama que atesouraban a maioría de tabernas españolas respecto a este tema.

Esta práctica era tan común que pronto a expresión abarcou un significado moito máis amplo, máis aló do engano culinario. Incluso a literatura do Século de Ouro deixou varias referencias desta expresión, o mismísimo Miguel de Cervantes Saavedra utilizouna na súa gran obra “O enxeñoso fidalgo don Quixote da Mancha”: “Aínda aí sería o diaño -dixo don Quixote-, se xa non estivese Melisendra co seu esposo, polo menos, na raia de Francia; porque o cabalo en que ían a min pareceume que antes voaba que corría; e así, non hai para que venderme a min o gato por lebre, presentándome aquí a Melisendra desnarigada, estando a outra, se vén a man, agora folgándose en Francia co seu esposo a perna tendida. Axude Deus co seu a cada un, señor maese Pedro, e camiñemos todos con pé chairo e con intención sa. E prosiga”.

FONTE: Jorge Herrero/larazón.es

A ORIXE DAS PALABRAS: CHINCHÍN

Non hai época do ano na que máis se incite a brindar que no Nadal. Quizá coa excepción de vodas, aniversarios e celebracións de índole parecida, non hai momento que máis se preste a alzar o brazo e desexar bos desexos facendo soar, que non chocar, as nosas copas cos que nos rodean.

De todos eses recordos, seguramente o da palabra chinchín sexa un dos que máis nos veñan á cabeza. É certo que non é a única que se utiliza, pero si é moi habitual que, directamente, no canto de chamalo brinde chamémolo chinchín.

Vale que se poden dicir moitas cousas mentres un brinda, sendo o máis habitual que acabemos dicindo saúde, o cal non ten nada de malo pero non deixa de ter algo de ironía cando brindamos con alcol polo medio.

Bromas aparte, o certo é que o termo chinchín leva instaurado na memoria colectiva dos brindes desde hai décadas, ou séculos, e non é nin un costume español nin un costume europeo. Con todo, adaptámola hai moitísimos anos e hoxe é unha forma de brindar que está presente en todo o mundo.

Pois ben, o chinchín é un termo orixinariamente chinés que viría da palabra Qǐng, que non significa outra cousa que por favor, e é que esa petición, que non ten que ver co clinclín, sería coa cal estariamos a convidar aos nosos compañeiros para brindar.

En mandarín, ese son reiterativo utilizarase para convidar a chocar as copas cos invitados. Tal e como indicaba o escritor Lorenzo Magalotti, italiano, en 1.666 cando se publicou Relazione della China, unha extensa recompilación das viaxes dun misioneiro xesuíta austríaco en China, onde se desagregaban trazos da cultura chinesa en moitísimos sentidos, do que no século XX faríase eco o lexicógrafo Tullio de Mauro nun dos seus lexicóns.

Por certo, no texto enteiro de Magalotti, faise mención de como os chineses repetían aquel zin zin zin, que soaría como o noso chinchín actual e que os italianos adaptaron.

FONTE: Jaime de las Heras/directoalpaladar.com

A ORIXE DAS PALABRAS: POÑERSE AO TALLO

As expresións ir ao tallo e poñerse ao tallo fan referencia á acción de poñerse ou ir traballar debido a que o termo tallo é un dos moitos sinónimos que ten a palabra traballo. Non se trata dun neoloxismo, pois atopamos algúns exemplos escritos varios séculos atrás. Provén de tallar (dividir algo en dous ou máis partes cun instrumento cortante) que chegou ata o castelán desde o latín vulgar taleare e cuxo significado era ‘cortar, rachar’. Moitos eran os traballos nos que non se tiña que cumprir cun horario, senón que debía alcanzarse un obxectivo e a xornada terminaba cando, avanzando sobre un terreo no que se realizaba a faena (xa fose cultivar, a sega, sementar, pintar, cortar, picar nunha mina...), chegábase ata determinado punto que previamente fora marcado cun tallo que, normalmente, facíase no chan.

FONTE: Rocío Carmona/lavanguardia.com

A ORIXE DAS PALABRAS: MÁIS CHULO QUE UN OITO!

A ORIXE DAS PALABRAS: MÁIS CHULO QUE UN OITO!

Para poder entender ben esta expresión hai que ter en conta dous conceptos importantes. O primeiro, aos madrileños chamóuselles sempre chulos ou chulapos, gústelle ou non. O segundo, o tranvía número oito. Este tranvía percorría Madrid desde a Porta do Sol, pasando pola rúa Prezados, a Praza de Santo Domingo, e a rúa Leganitos chegando ata San Antonio da Florida.

Esta liña de transporte era a que máis utilizaban os madrileños (chulapos) para ir á festa de San Isidro (15 de maio) e San Antonio (13 de xuño). Así que nestas datas os vagóns excedían de madrileños e madrileñas vestidos cos seus traxes típicos, caravel e mantón incluídos. Os veciños da zona vían pasar os números oito cheo de chulapos e chulapas e acuñaron esta expresión, xa que non podía haber nada máis chulo que un oito.

Esta expresión, moi cotiá, fai referencia a aquelas persoas que van moi arranxados e con roupa nova, por unha banda, e que senten moita seguridade en si mesmos, mostrándose algo chulescos, por outro.

FONTE: traducciones.com    Imaxe: as.com

A ORIXE DAS PALBRAS: QUE CHE DEAN MORCILLAS

Posiblemente nalgunha ocasión, cando queres librarte dalquén molesto, zanxar unha discusión, utilizamos a expresión ‘que che dean morcillas’ con ánimo de resolver tal situación de forma categórica.

Pero, cal é a procedencia desta expresión? Antigamente a rabia ou hidrofobia era unha enfermidade moi contaxiosa (propiciada pola insalubridade de rúas e augas) e amplamente estendida nalgunhas cidades por animais abandonados (sobre todo cans vagabundos, aínda que algunhas fontes indican que tamén se daban casos nos gatos) chegando en ocasións a converterse nunha perigosa epidemia de saúde pública.

Como método para a súa erradicación dábase para comer a eses animais rueiros unhas morcillas, as cales contiñan estricnina no seu interior (un potente e mortal veleno) e desta maneira tentábase eliminalos co fin de controlar a transmisión da enfermidade.

Este procedemento desapiadado cos devanditos animais deu paso a finais do século XIX, tanto en Madrid como noutras cidades, á creación das canceiras e á profesión de laceiro, que era o que se ocupaba de capturar aos cans rueiros e confinalos, acabando así coa mortal práctica da morcilla.

Que che dean morcillas é unha locución que ten múltiples sinónimos como que che dean por saco, que te fodan…

FONTE: Alfred López/blogs.20minutos.es

A ORIXE DAS PALABRAS: VÉSELLE O PLUMEIRO!

A ORIXE DAS PALABRAS: VÉSELLE O PLUMEIRO!

A Milicia Nacional era coñecida defensora das ideas liberais da Constitución de Cádiz (1812), xa que no texto recoñeceuna e regulouna. A Milicia Nacional dividíase nos corpos de infantería, cabalería e artillería, tendo cada un deles o seu propio uniforme e cuxo gorro militar estaba coroado cun curioso e rechamante penacho de plumas, podéndose distinguir e saber a que bando e corpo pertencían os seus portadores desde a distancia.

Desta maneira, en política, cando a alguén se lle dicía que se lle vía o plumeiro, referíanse a que deostaba argumentacións progresistas. A día de hoxe aplicámola a outros ámbitos máis cotiáns, normalmente cando queremos facer saber á outra persoa que xa sabemos cales son os seus intereses ou o fin que persegue.

FONTE: traducciones.com   Imaxe: es.quora.com

A ORIXE DAS PALABRAS: QUE SE QUERES ARROZ, CATALINA!

A ORIXE DAS PALABRAS: QUE SE QUERES ARROZ, CATALINA!

Parece ser que en tempos de Juan II de Castela (1406-1454), residía en Sahagún (León) certo xudeu converso, casado cunha muller chamada Catalina, á que lle gustaba tanto o arroz, que non só facía del un gran consumo, senón que o recomendaba a todos como remedio para calquera indisposición. No seu concepto, o arroz era unha especie de panacea universal, como a que buscaban os alquimistas daquela época.

Caeu enferma, para morrerse, e como rexeitase todas as medicinas que tentaban darlle, preguntáronle se quería tomar un pouco de arroz, ao lembrar a debilidade que sentía por esta gramínea. Nada contestaba, ou se o facía era con monosílabos ininteligibles. Repetiron varias veces pregúntaa cuantos rodeaban a súa cama, reiteración que facían en voz alta, dicindo: Que se queres arroz, Catalina!... e Catalina faleceu sen responder.

Que quere explicar o conto? Pois que o de que se queres arroz, Catalina é unha expresión que usamos cando nos contestan cunha incongruencia ou nin sequera contéstannos. É dicir, que non nos fan nin … caso!

FONTE: cervantesvirtual.com      Imaxe: yorokobu.es

A ORIXE DAS PALABRAS: CARGAR CO MORTO!

A ORIXE DAS PALABRAS: CARGAR CO MORTO!

Esta expresión remóntase a unha curiosa lei na Idade Media que rezaba que se aparecía un cadáver dentro dos límites dun pobo e non se podía resolver o crime, os veciños do pobo debían pagar unha multa. Así que para curarse en saúde, cando se atopaban un falecido descoñecido antes que as autoridades, os habitantes cargaban co morto e deixábano nun pobo veciño ou o facían “desaparecer”, evitando así a multa do rei.

Esta expresión alude así a ter un que facerse cargo do que non é responsable.

FONTE: traducciones.com    Imaxe: confilegal.com