SABÍAS QUE... POR QUE EXISTE A NOITE?

Preguntas que parecen demasiado simples, inxenuas ou infantís, como por que existe a noite, lévannos moitas veces a respostas complexas que encerran multitude de conceptos físicos e derivadas curiosas. Que existan o día e a noite deriva directamente de que a Terra rota sobre o seu eixo e non sempre ofrece a mesma cara cara ao Sol. Así que a pregunta sobre por que existe a noite convértese en por que a Terra rota sobre o seu eixo e como o fai.

A explicación baséase en física fundamental e, como tal, é extremadamente importante para comprender como funciona o universo. Non falamos de física tan popular como a lei de gravitación universal ou a equivalencia entre masa e enerxía E=mc², pero si da conservación do momento angular, que é tan importante como esas ecuacións. Xa hai moitas explicacións sobre iso, só direi que na formación de sistemas planetarios a conservación do momento angular obriga aos planetas para rotar.

Sigamos o camiño cara a entender por que existe a noite, engadindo máis variables que afectan a esa rotación. Todos os planetas rotan sobre o seu eixo? Pois deberían facelo, se fose só por conservación do momento angular desde a súa formación, pero aos planetas ocórrenlles outras cousas que poden parar a rotación. De feito, Venus pénsase que parou a súa rotación e mesmo a investiu: rota en sentido contrario ao resto de planetas do sistema solar e ao da súa propia órbita ao redor do Sol. O resultado é que un ano venusiano (o tempo que tarda en dar unha volta ao Sol: uns 224 días terrestres), dura algo menos que o día venusiano (243 días terrestres). Podemos concluír que o concepto de día e noite non é o mesmo noutros mundos; polo menos, se consideramos a duración de ambos os que os terrícolas temos en mente.

Venus si ten día e noite, só que duran unha chea. É posible que un planeta non teña día e noite en absoluto? É dicir, para ser máis precisos, é posible que nunha zona dun planeta sempre sexa de noite? A resposta é si, e está relacionado con outros conceptos físicos. A rotación non é a única responsable de que haxa día e noite: se mañá a Terra detivese a súa rotación, o día e a noite non se acabarían en lados opostos do planeta.

Como a Terra vira ao redor do Sol, se non rotase e sempre dese a cara cara ao mesmo lado, ao final nalgún momento deixaría ao Sol ao carón e finalmente por detrás do planeta. Trasladémonos ao círculo central dun campo de fútbol, e imaxinen que o Sol fose un balón que está no punto do saque de centro. Se un paseante móvese polo bordo do círculo sen rotar ao redor do seu eixo (é dicir, sempre mirando ao mesmo fondo do campo, o que implica que ás veces nos moveriamos de lado e ás veces camiñando cara atrás), na metade ese camiño, equivalente á órbita dun planeta, perdería de vista o balón e iso sería como a noite do planeta. Pero despois de percorrer de novo medio círculo, volvería ver o punto central e iso sería coma se fixésese de día.

Para que sempre nunha zona dun planeta sexa de noite ou de día, na súa viaxe orbital ao redor dunha estrela a rotación do planeta sobre o seu propio eixo e a órbita ao redor da estrela deben estar sincronizadas. No noso exemplo do campo de fútbol, a persoa movéndose polo círculo central debería ir virando segundo vai andando, de maneira adecuada para nunca ver o punto do centro (sempre de noite) ou velo sempre (día eterno). Tal grao de sincronía parece mentira, pero é posible, e moi común no universo: non por casualidade, por suposto, senón por física: a propia Lúa está sincronizada coa Terra, no sentido de que rota sobre o seu eixo máis ou menos co mesmo período que vira ao redor da Terra. Existe, por tanto, unha cara oculta da Lúa que nunca vemos e nunca nos ve. Se a Terra fose a súa estrela e a Lúa o seu planeta, a Lúa tería unha noite eterna nunha parte da súa superficie.

A inclinación do eixo de rotación de Urano chega case a 90 graos, e por iso hai zonas nas que os invernos duran decenas de anos / eltiempo.com

Existen planetas sincronizados coa súa estrela, de maneira parecida ao que lle pasa á Lúa coa Terra? A resposta é si. Criamos que iso era posible dada a nosa experiencia selenita, e agora coñecemos planetas rochosos como a Terra nos que a súa rotación e a súa órbita axustáronse, chámaselles planetas con axustes de marea (o nome provén de que é o mesmo que provoca as mareas na Terra). Obviamente, este axuste ten un efecto dramático nas probabilidades de existencia de vida. Pode ser o caso do planeta LHS3844b, bautizado como Kua’kua: é o primeiro planeta descuberto ao redor da estrela LHS3844, que é unha estrela uns 3000 graos máis fría que o Sol, o que a fai máis vermella, así que alí non son moi luminosos os días.

Hai algunha maneira máis de quedar sen noite, ou sen día, por longos períodos de tempo? Pois si: a duración da noite depende tamén de como se orienta o eixo de rotación co da órbita ao redor da estrela. Na propia Terra, o eixo de rotación non é perpendicular ao plano por onde se move o planeta ao redor do Sol, que se chama plano da eclíptica e é común a todos os planetas, aproximadamente. Coma se fose unha buxaina lixeiramente tombada, existe un ángulo de 23 graos entre o eixo e a eclíptica. Ese ángulo da eclíptica, ademais de provocar as estacións nalgunhas zonas do globo, fai que a noite sexa moi longa ou inexistente durante meses nas zonas polares.

Cada planeta ten o seu ángulo eclíptico, depende do seu proceso de formación e seguramente de eventos moi específicos. Podería ser que ese ángulo fóra tan grande que a rotación do planeta non dese lugar a que exista a noite e o día? Pois tamén Urano, sen ir máis lonxe, rota ao redor dun eixo que forma case 90 graos coa eclíptica. É coma se o noso paseante do campo de fútbol sempre se movese ao redor do punto central mirando cara a un fondo, pero facendo piruetas laterais, de modo que virase ao redor do seu embigo. O resultado para ese planeta do noso sistema solar é que hai un punto na superficie de Urano que ten 42 anos de noite e 42 anos de día, ao longo do seu ano, que equivale a 84 anos terrestres.

Hai algunha outra forma de que sempre sexa de noite en todo un planeta enteiro? De novo, pois si: que non teña estrela e sexa un planeta errante. Xa falamos sobre estes lobos solitarios, así que pechamos o artigo de hoxe aquí. Concluímos antes, iso si, dicindo que algo tan cotián para nós como é o día e a noite non tería por que existir. Aínda que seguramente non existiriamos como existimos sen esas noites e eses días, o que podería levar a dicir que tampouco seriamos como somos sen esa conservación do momento angular, esa lei de gravitación universal nin esas forzas de marea (e outros efectos que non detallamos), esa física que en última instancia explica o porqué do universo.

FONTE: Pablo G. Pérez González/elpais.com/ciencia      Imaxes: diariocorreo.pe/cultura e eltiempo.com