ZONA VERDE

Que é o avespón oriental: a nova ameaza que toma o relevo da velutina

Exemplar dun avespón oriental / Charles J. Sharp

Estás no campo e observas, voando, unha avespa asiática. Non é difícil de distinguir: é grande (entre 2,5 e 3,5 centímetros) e moi negra, con apenas unhas franxas amarelas. A especie invasora xa está máis que asentada en Galicia, malia que nos últimos anos parece que se reduciu un pouco a súa presenza na comunidade, segundo a Xunta. Porén, se xa era rechamante ver un insecto negro do tamaño dun chisqueiro, a nova ameaza non pasará desapercibida se chega á comunidade. Co mesmo tamaño dunha velutina e de cor marrón avermellada, o avespón oriental  continúa a súa expansión no sur de España.

A introdución do avespón oriental en España vén do ano 2018, en Andalucía, segundo un informe do Ministerio para a Transición Ecolóxica e o Reto Demográfico. Tras unha forte expansión nos últimos anos, está establecida no Campo de Xibraltar e nalgunhas zonas de Cádiz e de Málaga. A chegada de especies invasoras provoca desequilibrios nos ecosistemas que poden causar graves danos ecolóxicos, ademais dos económicos.

No caso do avespón oriental, está a causar estragos na agricultura. Ademais, tamén ataca ás abellas, algo que preocupa aos apicultores. O tártago oriental tamén se alimenta de figos, mangos ou uvas. En xeral, de froitas que teñan un alto contido en azucre. Iso si, o insecto está vinculado a climas máis cálidos e secos, polo que Galicia ten máis posibilidades de frear o seu avance. Porén, a súa chegada podería ser cuestión de tempo. Por unha banda, o avespón oriental parece estar en expansión cara ao norte e, ademais, hai que recordar que moitas destas especies invasoras chegan a través do comercio. Aínda que as autoridades fan controis para evitar a presenza de insectos coma este, a súa chegada, especialmente no comercio portuario, é posible.

No caso de que se detectase o avespón oriental, sería unha combinación letal para as abellas xunto coas velutinas. A primeira está distribuída de forma natural en rexións do Mediterráneo como no norte de África, en Oriente Medio e en Asia Suroccidental. En España, é considerada polo Catálogo Español de Especies Exóticas Invasoras como un “voraz depredador de abellas melíferas” e está catalogada como unha das pragas máis importantes para a apicultura en moitos países. É considerada unha especie oportunista que se desenvolve ben en ambientes urbanos. Ao igual que outras vespas, viven en colonias, organizadas entre raíña, obreiras e machos. Constrúen niños malia que, neste caso, buscan polo xeral ocos en paredes e no chan. Algo diferente coa velutina, que tende a buscar sitios máis elevados. As colonias son estacionais e medran ao longo da primavera e do verán.

O avespón oriental é tamén agresiva, pero non tanto como a velutina. Sobre todo, porque non persegue tanto ás súas vítimas. Por iso considérase algo menos perigoso coas abellas. Con respecto aos humanos, ambas as vespas atacan, polo xeral, só se ven o seu niño ameazado. A picadura de ambas é bastante dolorosa e pode, en casos de alerxias e circunstancias moi concretas, chegar a ser letal. Por iso, as autoridades piden precaución, especialmente se hai un niño cerca, e avisar para que poidan retiralo. Algo do que Galicia xa está acostumado coas velutinas e que, quizais, tamén terá que facer con estes novos insectos avermellados.

FONTE: gciencia.com

Este cabaliño de mar volveuse invisible ao perder parte do seu ADN: a clave evolutiva do mestre da camuflaxe

Cabaliñoo de mar pigmeo / Frank Schneidewind + Canva

Preto dos arrecifes do Pacífico occidental, entre ramas de coral que parecen saídas dunha paisaxe extraterrestre, vive un animal diminuto e case imposible de ver. Non é un mito mariño nin unha ilusión óptica. Trátase do Hippocampus bargibanti, un cabaliño de mar pigmeo que se esconde a plena vista grazas a unha camuflaxe tan perfecta que engana tanto a depredadores como a mergulladores. O seu corpo reproduce con precisión as cores, formas e texturas do coral do que depende, ata o punto de que durante anos ninguén soubo que existía.

Un recente estudo, publicado na revista Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS), mostrou que este prodixioso mimetismo non se debe a unha acumulación de adaptacións xenéticas, como cabería esperar, senón a unha sorprendente perda de xenes crave. O traballo, liderado por un equipo xermano-chinés, secuenciou por primeira vez o xenoma completo do cabaliño de mar pigmeo e descubriu que a súa transformación evolutiva débese, en gran medida, ao que xa non ten no seu ADN. O que desapareceu foi tan determinante como o que quedou.  

A capacidade do cabaliño de mar pigmeo para fusionarse visualmente coa súa contorna non é anecdótica, debido a que é unha cuestión de supervivencia. O seu tamaño, de apenas dous centímetros, convérteo nunha presa fácil se non logra pasar desapercibido. Para evitalo, evolucionou ata desenvolver unha textura corporal con pequenos nódulos que imitan os pólipos do coral Muricella, o seu anfitrión habitual. Ademais, o seu coloración cambia sutilmente para coincidir coa do coral específico onde vive.

O máis rechamante deste caso é que estes cambios físicos tan específicos non se lograron engadindo complexidade xenética, senón suprimíndoa. O estudo descubriu que o Hippocampus bargibanti perdeu polo menos 438 xenes completos en comparación con outros cabaliños de mar, así como 635 xenes adicionais que están presentes pero mutados e xa non funcionan. Estas perdas afectan non só á forma externa, senón tamén a sistemas internos fundamentais, como o inmunolóxico.

Unha das claves máis sorprendentes do estudo ten que ver coa forma da cabeza do animal. A diferenza doutros cabaliños de mar, que presentan un fuciño alongado característico, o cabaliño pigmeo ten un fuciño curto, redondeado, similar aos nódulos do coral. Esta diferenza estrutural non é casual. Os investigadores descubriron que o xene hoxa2b, un xene regulador crucial no desenvolvemento craneofacial, perdeuse completamente nesta especie.

"Normalmente, unha combinación de diferentes compoñentes xenéticos fai que o fuciño do cabaliño de mar creza proporcionalmente máis rápido que outras partes do corpo", explica Axel Meyer, coautor do estudo. "No cabaliño pigmeo, con todo, descubrimos que estas taxas de crecemento están suprimidas porque o xene hoxa2b perdeuse". Isto mantén a cabeza nun estado xuvenil permanente, con proporcións pequenas que coinciden mellor coa estrutura do coral e melloran a súa camuflaxe.

FONTE: Euhenio M. Fernández Aguilar/muyinteresante.com

Un parque solar no espazo? Unha fonte de enerxía limpa, inesgotable e que xa non parece tan imposible

A ilustración mostra como sería o funcionamento dunha central eléctrica baseada en paneis solares no espazo / Wai Hei/King’s College de Londre

Un parque solar no espazo? Trátase dunha fonte de enerxía limpa, inesgotable e que xa non parece tan imposible, segundo un estudo publicado recentemente na revista Joule de Cell Press. A idea é antiga, exposta orixinalmente en 1968, aínda que entón era tecnolóxica e economicamente unha quimera. Pero as cousas cambiaron nos últimos anos, e China, a India, Xapón, Rusia, Estados Unidos e Reino Unido traballan activamente para facer leste proxecto realidade.

O feito é que uns paneis solares espaciais permitirían colleitar enerxía continuadamente, non como na Terra, onde dependemos da luz que chega ou deixa de chegar. Ademais, tal cousa reduciría a necesidade de Europa de enerxía eólica e solar terrestre nun 80%, e mesmo baixaría os custos totais do sistema de rede eléctrica do continente entre un 7 e un 15% dentro de 25 anos. Finalmente, hai que destacar que un parque solar como este permitiría alcanzar o obxectivo de Europa de conseguir cero emisións netas en 2050. "No espazo, potencialmente tes a capacidade de posicionar os paneis solares para que sempre estean orientados cara ao Sol, cousa que significa que a xeración de enerxía pode ser case continua en comparación co patrón diario á Terra", di o autor principal do estudo, Wei Hei (do King’s College de Londres), que engade: "E, como está no espazo, a radiación social é máis alta que na superficie da Terra".

O funcionamento destes paneis sería moi similar ao dos satélites de comunicacións: orbitarían ao redor da Terra, virarían para captar de maneira óptima os raios do Sol e emitiríase a enerxía ás estacións receptoras da Terra en forma de microondas, que despois se poderían converter en electricidade e alimentar a infraestrutura da rede existente. En calquera caso, o que importa é que "este é o primeiro artigo que inclúe a enerxía solar espacial no marco de transición do sistema enerxético", segundo Hei. "Actualmente, estamos nunha fase para transferir esta idea innovadora a probas a gran escala e empezar a debater a regulación e a formulación de políticas", engadiu.

Para saber se a enerxía solar espacial de verdade podería axudar ao obxectivo de cero emisións netas de Europa, os científicos utilizaron modelos da rede enerxética europea en 2050. Primeiro, estimaron os custos anuais e o potencial de captación de enerxía de dous deseños de enerxía solar espacial da NASA: un helióstato e unha matriz de antenas. O deseño do helióstato atópase nas primeiras etapas de desenvolvemento, pero tamén é certo que ten un potencial máis alto para capturar continuadamente enerxía solar. Con respecto á matriz, está máis preto de estar tecnoloxicamente preparada, aínda que só pode capturar enerxía solar un 60% do tempo (que non deixa de ser un gran avance respecto do 15-30% dos paneis solares terrestres).

A continuación, os investigadores compararon escenarios con e sen enerxía solar espacial para comprobar se a tecnoloxía podía complementar ou superar outras fontes de enerxía renovable en Europa. E iso é o que descubriron: aínda que a matriz era menos económica que a enerxía renovable terrestre en calquera escenario, o deseño do helióstato si que superaría a enerxía eólica e solar en 2050 (sempre que se manteñan o rendemento e os custos proxectados pola NASA). Como mencionamos antes, baixaríanse os custos totais do sistema entre un 7 e un 15%, compensaría ata un 80% da enerxía eólica e solar terrestre, e reduciríase o uso de baterías en máis dun 70%, aínda que a almacenaxe de hidróxeno aínda sería vital durante os meses de inverno nalgunhas rexións. Agora ben, para ser rendible, faría falta que o helióstato fose só catorce veces máis caro que os paneis terrestres, e que a matriz o fose nove veces.

A pesar desta relativa ineficiencia, hai que seguir desenvolvendo ambas as tecnoloxías: "Recomendedes unha estratexia de desenvolvemento coordinada que combine e aproveite ambas as tecnoloxías para conseguir un mellor rendemento". "Se primeiro centrámonos no deseño de antenas, poderemos perfeccionar as tecnoloxías de enerxía solar espacial á vez que aceleramos o I+D para deseños cunha xeración de enerxía máis continua", engade Hei. O seguinte paso son as probas a gran escala da transmisión sen cable, ademais de avances para permitir que os dispositivos se poidan montar robóticamente mentres están en órbita. E non nos esquezamos doutro aspecto clave: os residuos orbitais e a degradación do sistema, riscos que se terían que minimizar.

FONTE: Berto Sagrera/elnacional.cat/es

Unha nova xoia para Galicia: así apareceu o primeiro exemplar de ‘Lamprodila festiva’

Galicia sumou un novo habitante á súa biodiversidade: o escaravello xoia Lamprodila festiva / Wikimedia Commons

O 7 de setembro de 2023, Galicia sumou un novo habitante á súa biodiversidade: o escaravello xoia Lamprodila festiva. A descuberta foi realizada polo equipo de investigadores da Universidade de Vigo formado por Alejandro Polina, Yasmina Martínez Barciela e Josefina Garrido, que documentaron por primeira vez a presenza desta especie no territorio galego. O achado resultou ser fortuíto: o exemplar apareceu na casa dun particular no barrio vigués de Teis.

Os investigadores traballaban nun proxecto de vixilancia entomolóxica de vectores (insectos capaces de transmitir enfermedades, como o mosquito) cando foron quen de atoparse con este chamativo insecto. “Comentounos que o seu ciprés se estaba comezando a secar”, explica Alejandro Polina, investigador principal do paper. Durante a inspección das ramas danadas, descubriron un pequeno insecto de cor verde metálico con pintas azuladas: a súa tonalidade brillante e o seu tamaño, duns 8 a 10 milímetros, chamaron de inmediato a atención do equipo.

Tras a consulta de fontes especializadas, confirmaron que non existían rexistros previos desta especie en Galicia. “Dar a coñecer o primeiro rexistro dunha especie nun territorio é sempre importante para a biodiversidade e para a comunidade científica” destacou o entomólogo.

A identificación definitiva realizouse coa axuda de Josefina Garrido, experta en coleópteros, que empregou unha chave dicotómica da familia Buprestidae para determinar a especie con precisión. Polo momento, Lamprodila festiva aínda non conta cun nome común en galego recollido na ferramenta  AChave da Xunta de Galicia, mais o seu descubrimento xa enriquece o catálogo de especies presentes na comunidade.

Aínda que a distribución natural deste escaravello se concentra na contorna mediterránea, todo indica que Galicia tamén forma parte do seu rango de presenza natural, segundo explica o investigador da Universidade de Vigo. “Ata o de agora non se localizara porque tampouco existen estudos concretos sobre os buprestidos”, sinala, facendo referencia á familia á que pertence a Lamprodila festiva. 

O aumento das temperaturas nas zonas do norte podería ser unha das causas que favorecen a súa expansión pola península ibérica. Ademais das poboacións xa rexistradas en España, Francia e Italia, nos últimos anos detectouse a súa presenza en países de Europa do Leste, como Romanía, e mesmo en rexións máis setentrionais, como Rusia. 

“Dá a sensación de que está comezando a espallarse”, comenta o entomólogo galego. Isto pode deberse tamén ao transporte de mercadorías, especialmente á exportación de cipreses, unha das árbores nas que este insecto pode instalarse. As larvas, ocultas no interior das ramas, viaxarían así a novas localizacións.  

Aínda que o equipo non realiza un seguimento específico desta especie, xa que non é a súa área de investigación, existen bases de datos abertas ao público onde se rexistran os achados de distintos insectos, como iNaturalist. A raíz da detección do exemplar en Teis, apareceron novos rexistros en Tomiño e na comarca de Pontevedra. “É bastante probable que esta especie estea xa establecida en Galicia”, aclara Alejandro Polina.

O principal risco que presenta a Lamprodila festiva está vinculado á súa relación coa familia das Cupresáceas, como os cipreses. Nos estadios inmaturos dos coleópteros, as femias poñen os ovos nas fendas da cortiza destas árbores. A eclosión prodúcese nun período que pode variar entre unha e tres semanas, ou mesmo un mes, momento no que as larvas xa se atopan no interior da cortiza, sobre todo nas ramas, onde se alimentan. 

Durante este proceso, o escaravello vai creando cavidades no interior das ramas, o que pode interromper o fluxo de zume. Ao dificultar o transporte dos nutrientes, a árbore comeza a perder forza. “Se hai unha elevada cantidade de larvas, pode chegar a súa provocar a morte”, explica Polina. 

Unha vez que as larvas completan o seu desenvolvemento, entran no chamado “estadio de pupa”, que dura entre un e dous meses. Neste tempo prodúcese a metamorfose e xorden o adultos, que abandonan a árbore para reproducirse noutras ramas ou noutros exemplares, reiniciando así o ciclo vital. 

Como acontece con calquera especie que incrementa a súa poboación sen control, a súa presenza pode causar episodios de infestación puntual en determinadas plantacións. “O problema dáse en masas concretas de árbores”, explica o investigador, en referencia ás áreas ornamentais. 

“Toda especie ten algún tipo de función ou implicación na cadea ecosistémica”, lembra o entomólogo da UVigo. Pero cal é o papel da Lamprodila festiva? Este escaravello pode chegar a convertese nunha praga para especies como o ciprés ou a tuia. “En Galicia, moitos cemiterios contan con plantacións masivas de cipreses”, explica Alejandro Polina. A presenza deste insecto nas fronteiras galegas, e co seu comportamento larvario, podería ter consecuencias significativas. 

O problema é que as larvas se instalen nas ramas destas árbores. A tendencia a realizar plantacións densas de cipreses aumenta o perigo: se as árbores están moi próximas entre elas, o escaravello pode pasar dunha a outra, expandindo a infestación e afectando a toda a plantación. 

Sobre se a chegada de Lampedila festiva a Galicia, Polina mantén cautela. “Non sei se este primeiro rexistro se debe ao cambio climático ou a que non se traballou na identificación destes exemplares”, apunta. Este feito podería explicarse pola súa predilección por árbores moi concretas e pola falta de estudos específicos: “Simplemente, ninguén lles estaba prestando atención”. 

En paralelo, investigacións europeas apuntan a que o aumento das temperaturas, a globalización e o comercio masivo poderían estar favorecendo que esta especie se comporte de maneira invasora, como xa se observa en países como Romanía, onde se está estudando de preto. En todo caso, dende Galicia a situación aínda non é alarmante. O máis sensato é manter a vixilancia, sen deixar de admirar a beleza deste chamativo escaravello verde con pintas azuis.

FONTE: Andrea Veiga/gciencia.com

Mitos e verdades sobre mordeduras e picaduras velenosas: canto ocorren e como actuar

Sucedeu así: a man apoiada sobre o céspede, unha picada case imperceptible e a víbora, enroscada sobre si mesma, lista para defenderse outra vez. Foi nunha tarde de finais de agosto o suficientemente fresca como para que Guzmán López (Burgos, 28 anos) saíse a trotar polo parque de Fuentes Brancas, na súa cidade natal. Fixo o percorrido de sempre e a metade de camiño sentou a descansar debaixo dunha árbore. Foi aí cando a víbora mordeuno. “Ao principio dubidei de se me alcanzaba a dar ou non. Mireime o dedo por un bo intre ata notar as dúas marcas”, reconstrúe o novo dez anos despois do incidente.

Guzmán fixo o que moitos farían nestes casos e que é xusto o que non hai que facer. “No momento pensei en Frank da Xungla e tentei chupar o veleno e cuspilo, pero imos, que non funcionou”. Logo fíxose un torniquete no dedo e correu uns quince minutos ata Urxencias. “Ao chegar quitáronmo e o brazo enteiro púxoseme como unha morcilla”. Os médicos preguntáronlle se sabía que tipo de víbora mordérao. “Tampouco estaba como para poñerme a analizala”, respondeulles. Logo soubo que fora unha fociñuda (Vipera latastei), unha das cinco especies de serpes velenosas que habitan na península Ibérica. Ao final, o susto foi só iso, un susto. Guzmán estivo un par de días en observación e cando o brazo se desinflamou, deixárono volver a casa. Nin sequera foi necesario inxectarlle un soro antiofídico.

O deste mozo de Burgos é un deses raros, pero potencialmente perigosos, encontros entre humanos e serpes. Un relevamiento que agrupou datos do Instituto de Información Sanitaria entre 1997 e 2020 lanzou que durante eses anos houbo 560 mordeduras en España e soa unha foi fatal (a responsable nin sequera foi unha especie autóctona). Aínda que podería haber máis: ata a metade dos ataques de víboras ponzoñosas non inoculan veleno, polo que as persoas non presentan ningún síntoma e terminan por non acudir a un hospital. Chámanas “mordeduras secas” e adoitan quedar por fóra do radar oficial.

Os meses de verán adoitan ser os de maior exposición. “Non porque as serpes estean máis activas, senón porque as persoas estámolo”, explica Fernando Martínez Freiría, herpetólogo e investigador da Asociación Herpetológica Española. Mentres dura o bo tempo, as actividades ao aire libre son máis frecuentes e iso leva a máis encontros casuais con animais de “relevancia médica”, é dicir, velenosos. Eles son, ademais das serpes, os escorpións, as arañas, as abellas ou avespas, as formigas de lume (flamantes invasoras en España) e as medusas, vellas coñecidas polos veraneantes da costa.

A súa ocorrencia é escasa, talvez por iso as mordeduras e picaduras velenosas, sexan do animal que sexan, están tan mitificadas. Todos coñecen a alguén que coñece a alguén ao que supostamente lle pasou. “Pero a prevalencia dos cadros perigosos é moi baixa, só ocorren 1,23 por cada millón de habitantes. A maioría non requiren un tratamento intensivo, nin sequera hospitalización”, explica Fernando Cortés-Fossati, investigador da área de Biodiversidade e Conservación da Universidade Rey Juan Carlos e da Rede Europea de Estudo de Velenos.

En moitos dos casos, tal como advirte o Ministerio de Sanidade, os incidentes provocan dor inmediata, edemas e inflamación localizada, que desaparece cos días. Ademais, dependendo da especie, as toxinas producen vómitos, dor abdominal intensa, diarrea e dificultade na respiración e na deglución. Hai síntomas que poden deberse ao medo máis que ao propio veleno, como náuseas, taquicardia ou inquietude. Os nenos e as persoas maiores son as que deberían estar máis alerta ás reaccións do veleno. “O resto, adoitan ser casos anecdóticos”, afirma Cortés-Fossati.

A maioría das mordeduras ou picaduras son fortuítas. “Ás veces ocorren porque a xente mete a man debaixo dunha pedra, ou porque un neno corre descalzo por unha zona con escorpións”, apunta Cortés-Fossati. No caso das arañas, moitas son tan pequenas que nin sequera teñen a forza mecánica como para perforar a pel humana. E o 99% das especies son inofensivas. Non hai casos de mortes asociados con artrópodos en España nos últimos anos, polo menos segundo os datos máis recentes, que indican 59 mordeduras de arañas rexistradas en 17 anos. Cortés-Fossati explícao asegurando que non son animais agresivos: “Se hai unha mordedura é porque alguén senta sobre unha manta onde hai unha araña escondida, esmágaa e ela reacciona”.

O mesmo sucede coas serpes, agrega Martínez, que só morden cando alguén tenta manipulalas ou as pisa. “Ningunha serpe persegue aos humanos, nin sequera as máis velenosas do mundo. Evitan do contacto porque saben que saen perdendo”, di. En caso de atoparse cunha, o máis sensato é simplemente afastarse e deixala ir. Se morde a alguén, non hai que tentar succionar o veleno coa boca porque pode reingresar ao corpo pola mucosa ou algunha ferida.

Katherine Isoardi, presidenta da Rede de Toxicoloxía e Envelenamento de Australasia, sinala que tampouco axuda facer un torniquete porque as toxinas poden concentrarse na zona e causar un dano maior. A mellor opción é quedar quieto e tranquilo (os movementos acelerados aumentan a circulación do sangue, o que distribúe o veleno máis rápido polo corpo) e chamar a Urxencias. Aplicar antídoto non adoita ser necesario.

Isoardi apunta que “a inmobilización no caso de certas mordeduras de arañas e serpes é o mellor”. E para a dor, alcanza con tomarse un analxésico potente.

A convivencia con escorpións tampouco parece ser complicada. Hai 46 picaduras rexistradas entre 1997 e 2020 e ningún caso fatal. Pero tamén lles orbitan algúns mitos. O máis estendido, detalla Cortés-Fossati, é que, cando pican, hai que facerse un corte sobre a ferida para espremer o veleno. “Todo isto adoita empeorar a situación. O correcto é manter a calma, non xerar reaccións desproporcionadas e ir a un centro médico”, engade.

Quen si poden representar un problema son os himenópteros, como abellas e avespas, porque a súa picadura pode producir un shock anafiláctico, unha reacción alérxica tan forte que podería matar se non se recibe atención médica. Das 373 picaduras de himenópteros rexistradas no país en case dúas décadas, 13 foron fatais.

Matar o animal que causou o dano, ademais de irresponsable coa seguridade persoal, é, no caso dos ofidios, un delito, xa que practicamente todas as especies están incluídas no Catálogo Español de Especies Ameazadas e sometidas ao réxime de protección especial. “Aínda hai persoas que tentan atrapar á serpe despois de ser mordidas, o cal é unha idea terrible. Tratar de capturar unha serpe en xeral é unha moi mala idea”, apunta Isoardi.

Á súa vez, tanto Martínez como Cortés-Fossati insisten en que estes seres vivos “cumpren funcións ecolóxicas esenciais”, como regular pragas. E que, a pesar da súa mala fama, son fundamentais para que os ecosistemas sobrevivan.

As medusas son o pesadelo de calquera veraneante. Aínda que os seus encontros graves cos humanos tamén son anecdóticos. Cortés-Fossati, que neste momento está a escribir un estudo sobre envelenamentos severos en España por animais tóxicos mariños, atopou que só hai 50 casos rexistrados que necesitaron atención hospitalaria entre 1997 e 2022, e ningunha morte. Outro dato: entre 2016 e 2022, só un caso dos fichados necesitou pasar pola Unidade de Coidados Intensivos.

Pero se se dá a mala sorte de que unha medusa pica, o Ministerio de Sanidade recomenda lavar a zona afectada sen fregar e usando sempre auga salgada, do propio mar, ou un soro salino. A auga doce é o peor inimigo nestes casos, xa que pola diferenza de presión osmótica, os restos das células urticantes que quedan sobre a pel poderían explotar e esparexer máis veleno. Tamén recomendan quitar os restos de tentáculos adheridos á ferida cunha pinza ou calquera obxecto parecido (nunca coas mans), aplicar frío indirecto e evitar a exposición á luz solar. Se logo de facer todo isto o cadro empeora, hai que acudir a un centro médico.

FONTE: Facundo Macchi/elpais.com    Imaxes: es.wikipedia.org, agroregion.com e20minutos.es

Así se converte unha formiga obreira en raíña

Resumo gráfico / cell.com

“Os cerebros dos animais son plásticos; é dicir, poden cambiar a súa estrutura e función en resposta ao seu medio ambiente”, explica Roberto Bonasio, experto en bioloxía celular e do desenvolvemento na Facultade de Medicina da Universidade Perelman de Pensilvania.

Bonasio é autor dun artigo que baixo o título Kr-h1 maintains distinct caste-specific neurotranscriptomes in response to socially regulated hormones publicado na revista Cell, e no que se informa do descubrimento dunha proteína chamada Kr-h1 (homólogo 1 de Krüppel) responsable dunha complexa transición social na que as formigas da especie Harpegnathos saltator poden pasar de ser simples obreiras a un estado de raíña coñecido como "gamergate". Unha gamergate é unha formiga obreira que se desenvolverá como femia e que pode reproducirse sexualmente, é dicir, poñer ovos fertilizados. 

“Este proceso é crucial para a supervivencia destas colonias de formigas, pero ata o momento os mecanismos moleculares que o controlaban descoñecíanse completamente", continúa Bonasio. "De feito, este tipo de cambios tamén teñen lugar nos seres humanos; pense nos cambios de comportamento que teñen lugar durante a adolescencia. O que agora determinamos é que nas formigas da especie Harpegnathos saltator unha proteína chamada Kr-h1 é a encargada de frear a plasticidade do cerebro ao previr a activación xenética inapropiada".

Bonasio e os seus colegas querían comprender como a activación ou desactivación de certos xenes afecta á función e o comportamento do cerebro animal, algo para o que os adultos de Harpegnathos mostrábanse como candidatos idóneos de estudo, xa que poden pasar de ser obreiras a formigas reinas. Nunha comunidade de formigas, as obreiras manteñen a colonia atopando comida e loitando contra os invasores, mentres que a tarefa principal da raíña é poñer ovos. Con todo, as instrucións xenéticas que dan lugar a estes roles e comportamentos sociais tan diferentes son as mesmas en ambos os casos.

Para pescudar as alteracións moleculares subxacentes a este cambio de rol, o equipo de investigación, dirixido polos coautores do estudo Janko Gospocic e Karl Glastad, desenvolveu un método para illar as neuronas das formigas e mantelas vivas no laboratorio. Isto permitiu ao equipo explorar como respondían as células aos cambios na súa contorna, incluídos os niveis hormonais.

Entre os resultados dos experimentos, os autores atoparon que concretamente dúas hormonas, a hormona xuvenil e a ecdisona, presentes en diferentes niveis nos corpos tanto das obreiras como das gamergates, produciron patróns distintos de activación xenética nos cerebros das dúas castes. Con todo, a maior sorpresa de todas foi que ambas as hormonas influíron nas células activando unha soa proteína, Kr-h1.

"Esta proteína regula diferentes xenes nas obreiras e as gamergates e evita que as formigas realicen comportamentos ’socialmente inapropiados’", comenta Berger. "É dicir, requírese que Kr-h1 manteña os límites entre as castes sociais e para garantir que as obreiras continúen traballando mentres as gamergates continúan actuando como raíñas".

“Non anticiparamos que a mesma proteína podería silenciar diferentes xenes nos cerebros de diferentes castas e, como consecuencia, suprimir o comportamento antagónico en obreiras e gamergates”, especifica Bonasio pola súa banda. “Pensamos que estes roles asignaríanse en base a dúas ou máis factores diferentes, cada un deles só presente nun ou outro cerebro, con todo, Kr-h1 é o único factor implicado”, engade.

Os achados revelan roles importantes para as hormonas reguladas socialmente nas formigas e a implicación da xenética na capacidade dos cerebros dos animais para cambiar de caste social. “A mensaxe crave é que, polo menos nas formigas, múltiples patróns de comportamento especifícanse simultaneamente no xenoma e que a regulación xenética pode ter un gran impacto en que comportamento leva a cabo ese organismo”, explica Berger. “Noutras palabras, as partes tanto do Doutor Jekyll como do Señor Hyde xa están escritas no xenoma; todos poden desempeñar calquera dos dous roles, dependendo de que interruptores xenéticos estean activados ou desactivados".

Os investigadores cren que as implicacións do seu estudo poden ir moito máis alá da comprensión da plasticidade do comportamento en formigas e outros insectos. "É tentador especular que as proteínas relacionadas poderían ter funcións comparables en cerebros máis complexos, incluído o noso", aventura Bonasio. "O descubrimento destas proteínas podería permitirnos algún día restaurar a plasticidade dos cerebros que a perderon, por exemplo, cerebros envellecidos".

O descubrimento de que un só factor pode suprimir diferentes conxuntos de xenes e comportamentos en diferentes cerebros expón preguntas importantes sobre como se podería regular a función dual desta proteína e outras similares. En estudos futuros, os investigadores planean indagar no papel de Kr-h1 noutros organismos, e expresan que tamén lles gustaría explorar como o medio ambiente impacta na regulación xenética a nivel epigenético, a través da presenza ou ausencia de certas marcas químicas no ADN, e como isto, á súa vez, afecta a plasticidade e o comportamento do cerebro.

FONTE: Héctor Rodríguez/ nationalgeographic.com.es

O custo económico global das especies invasoras podería ser ata 1.600 veces máis do que se estimaba

A avelaíña do tomate (Tuta absoluta) é unha especie de orixe suramericana que provoca cuantiosos danos aos cultivos. É unha das especies invasoras que ocasionan máis danos económicos a nivel global / Patrick Clement (Wikimedia Commons

O impacto económico global das especies invasoras podería superar, nalgúns casos, en máis dun 1.600 % as estimacións previas, con custos que alcanzarían os 35.000 millóns de dólares anuais durante o últimas seis décadas. É o que conclúe un estudo internacional publicado en Nature Ecology & Evolution que conta coa participación da Estación Biolóxica de Doñana–CSIC.  Os resultados, baseados en datos de 162 especies invasoras de distintas partes do mundo, evidencian os danos potenciais e poderían contribuír a que os países planifiquen estratexias de xestión máis rendibles.

“As especies invasoras son un dos principais factores de perda da biodiversidade no mundo. Ademais, custan miles de dólares ás economías mundiais, por exemplo, en danos á agricultura, á saúde, ou á seguridade dos alimentos e da auga”, explica Elena Angulo, investigadora da Estación Biolóxica de Doñana e unha das autoras do estudo.

As invasións biolóxicas supoñen unha ameaza mundial para a biodiversidade, os servizos ecosistémicos e as economías, e estiveron implicadas no 60% das extincións documentadas a nivel mundial. As estimacións previas sobre os custos monetarios asociados ás especies invasoras baseábanse nuns poucos custos documentados nun número limitado de países, principalmente de Europa e América do Norte. Isto deu lugar a unha importante subestimación do impacto económico, especialmente en rexións con menor cobertura de datos, como África e Asia.

Para ofrecer unha representación máis precisa dos custos a escala mundial, o equipo científico combinou os custos estimados (incluídos os danos á agricultura e os gastos de xestión) a escala nacional de 162 especies invasoras, con modelos da súa distribución mundial. Entre elas figuraban especies como o mosquito tigre asiático, a árbore do ceo e a ra touro americana.

A continuación, o equipo científico modelizou os custos destas especies noutros países, incluídos 78 dos que non se dispoñía de datos sobre custos, como Bangladesh, Costa Rica, Chipre e Exipto. Calcúlase que os custos globais totais ascenden a uns 35.000 millóns de dólares anuais nos últimos 60 anos, unha cifra comparable aos custos económicos derivados de fenómenos meteorolóxicos extremos relacionados co cambio climático.

“Os datos dos que partimos son robustos e ademais tivemos en conta e calculado a superficie de hábitat favorable que ocupa cada unha desas especies en cada país, e o características socio-económicas de cada país”, explica Angulo. “Isto último é importante, xa que cada país ten unha diferente capacidade para facer fronte ás especies invasoras, e os danos que sofren van depender das súas propias características sociais e da actividade dos seus sectores económicos.”

Os custos totais máis elevados neste período rexistráronse en Europa (estimados en 1.584 millóns de dólares), seguida de América do Norte (226 millóns) e Asia (182 millóns). As plantas invasoras (como o arbusto bolboreta, o xacinto de auga e a prímula de auga) foron o grupo co custo total estimado máis elevado nos últimos 60 anos (926.380 millóns de dólares). Por exemplo, calcúlase que o impacto ambiental da planta de acacia negra custou a Sudáfrica 2.000 millóns de dólares. Os artrópodos (830.290 millóns de dólares) e os mamíferos (263.350 millóns) foron os seguintes grupos con maiores custos totais estimados.

A nivel global, entre as especies que causan maiores custos atópanse o xacinto de auga (Pontederia crassipes), o visón americano (Mustela vison), a avelaíña do tomate (Tuta absoluta), o gato doméstico (Felis catus) ou o trips das flores (Frankliniella occidentalis).

“O estudo mostra que o custo económico multiplícase cando realizamos estas estimacións”, sinala Angulo. “Na miña opinión, o verdadeiramente relevante non é a cifra exacta, senón o rango tan elevado de perdas económicas, que poderían evitarse mediante un maior investimento en ferramentas eficaces de prevención, detección temperá e erradicación”.

Os resultados desta investigación permiten mellorar a comprensión dos custos financeiros asociados ás especies invasoras a escalas nacionais e poñen de relevo a urxente necesidade de estratexias e políticas de xestión específicas para cada rexión co fin de mitigar os efectos das especies invasoras en todo o mundo.

O estudo estivo liderado por Ismael Soto da Universidade de Bohemia do Sur en República Checa e Brian Leung da Universidade McGill de Canadá e conta coa participación de 21 centros de investigación e universidades de 12 países de Europa, América do Norte, Sudamérica, África e Oceanía.

FONTE: ebd.csic.es

EXISTE REALMENTE A AUGA PURA?

A industria da auga embotellada move miles de millóns grazas á percepción de pureza / iStock (composición)

Parece que a auga pura é algo moi especial, tanto como para ser embotellado e vendido. As compañías purificadoras gañan millóns de euros en todo o mundo coa súa promesa de ofrecer só auga pura. Mesmo, hai unha rama da medicina alternativa que vira ao redor das súas supostas propiedades máxicas. O que pasa é que a auga pura non existe, polo menos, no noso planeta.

May Nyman, profesora de Química na Universidade Estatal de Oregón (EE. UU.), explica que a auga absorbe ións da contorna inevitablemente. “Non existe cunha pureza ao cento por cento, pois tende sempre a disolver outras substancias no seu interior. Iso é porque as súas moléculas posúen unha curiosa forma, con dous núcleos de hidróxeno nun extremo e un núcleo de osíxeno no outro, cada un con diferentes cargas eléctricas. As moléculas de auga empregan esas ligazóns cargadas de hidróxeno para interactuar entre si, pero tamén lles serven para apegarse a outras moléculas que se atopan no seu camiño”, observa Nyman.

Por iso, o máis probable é que a auga disolva un pouco calquera obxecto co que entra en contacto. Ademais, canto máis pura é, máis forza terán as súas ligazóns para apegarse a outras substancias. Iso limita a nosa capacidade de purificarla, porque, nun momento dado, empezaría a disolver as paredes do recipiente contedor.

Por esta razón, “na década de 1990, dicíase que o lago Baikal, en Rusia, tiña auga tan pura que, se se tomaba unha mostra, esta empezaría a disolver o vaso. Formaría unha disolución cos ións do recipiente”, indica Nyman.

A experta asegúranos que esta tendencia do H₂O é demasiado poderosa, tanto que nin sequera os científicos poden evitala en laboratorios completamente esterilizados. Gústenos ou non, calquera cousa que unha mostra de auga pura atópase, como unha mota de po ou o plástico dun envase, deixará as súas trazas no líquido.

Durante anos circulou a curiosa afirmación sobre a auga do lago Baikal, en Siberia: que era tan pura que podía disolver un vaso de cristal. Aínda que isto soe a lenda científica, ten un transfondo real. O lago Baikal non só é o máis profundo do mundo, con máis de 1.600 metros de profundidade, senón tamén un dos máis antigos e con auga dunha calidade excepcional.

O seu illamento xeolóxico, a ausencia de contaminación industrial próxima e a acción constante de microbios purificadores converteron as súas augas nun referente natural de pureza.

A afirmación de que podería disolver un vaso non debe tomarse literalmente. Trátase máis ben dunha metáfora científica para ilustrar o comportamento químico da auga extremadamente pura. Canto máis limpa está unha mostra de H₂O, máis capacidade ten para atraer e disolver ións da contorna. Isto débese á súa estrutura molecular polar, que fai da auga un disolvente moi activo.

En contornas de laboratorio, a auga ultrapura (desprovista de calquera ión ou partícula) vólvese tan reactiva que pode empezar a corroer lentamente certos materiais, incluíndo metais ou compoñentes do vidro se se almacenan por longos períodos.

En química, o concepto de auga pura é moito máis preciso, e máis esixente, que na linguaxe cotiá. A auga pura, en sentido estrito, refírese ao H₂O sen ningún outro compoñente disolto: nin sales minerais, nin microorganismos, nin gases, nin partículas.

Con todo, lograr este nivel de pureza absoluta é practicamente imposible fóra de condicións de laboratorio moi controladas. Por iso, os químicos clasifican a auga segundo o seu nivel de impurezas, especialmente en función do seu contido iónico e a súa condutividade eléctrica.

En contornas científicas manéxanse tres niveles principais de auga ultrapura: tipo I, II e III. A auga tipo I é a máis pura dispoñible e úsase en técnicas analíticas extremadamente sensibles, como a espectrometría de masas ou a bioloxía molecular. O tipo II é adecuado para análises clínicas, preparación de reactivos e algunhas aplicacións microbiológicas. O tipo III, aínda que menos puro, utilízase en enxaugues ou limpeza de materiais de laboratorio.

En cambio, o que consumimos diariamente non se achega a estes estándares. A auga potable contén niveis seguros de minerais como calcio, magnesio ou sodio, e está tratada para eliminar patóxenos, pero non se considera pura no sentido químico.

Pola súa banda, a auga mineral provén de fontes naturais e conserva minerais disoltos de forma natural. A auga purificada (como moitas marcas embotelladas) pasou por procesos como a filtración por carbón activado ou ósmose inversa, pero aínda conserva trazas doutras substancias. En resumo, fóra do laboratorio, a auga que chamamos pura é simplemente apta e segura para beber, non químicamente inmaculada.

Aínda que moitos consumidores asocian a auga embotellada con maior pureza ou seguridade, a realidade é que, en moitos países desenvolvidos, a auga da billa está sometida a regulacións máis estritas e controis de calidade máis frecuentes.

Aínda así, o prexuízo persiste. Segundo un informe da Comisión Europea, cada persoa consome en media 106 litros de auga embotellada ao ano na Unión Europea. Reducir o consumo de auga embotellada podería axudar aos fogares para aforrar en media 600 millóns de euros ao ano.

En moitos casos, a elección responde máis a percepcións de sabor, desconfianza institucional ou márketing que a criterios obxectivos.

A auga da billa tamén contén minerais esenciais e que, en condicións normais, é perfectamente segura. Ademais, representa unha opción máis sostible e económica. Un litro de auga embotellada pode custar entre 100 e 1000 veces máis que un de auga da billa, sen ofrecer vantaxes claras en canto a saúde.

A promesa de auga pura foi un dos maiores éxitos comerciais do último século. O que comezou como unha solución puntual para acceder a auga segura en situacións específicas, hoxe transformouse nunha industria multimillonaria.

Producir unha botella de auga pode requirir máis auga que a que contén / Pixabay

Segundo datos da consultora SkyQuest, o mercado global de auga embotellada superou os 300.000 millóns de dólares en 2024, impulsado por estratexias de márketing que asocian a pureza con saúde, exclusividade ou status. Con todo, moitas destas botellas conteñen auga tratada da billa, sometida a procesos como a ósmose inversa, filtración con carbón activado ou remineralización, sen que iso implique unha maior calidade que a auga potable pública.

Máis aló do contido, o impacto ambiental da auga embotellada é considerable. A produción dunha soa botella de plástico require máis auga que a que contén, ademais de recursos fósiles para fabricar o envase e enerxía para o seu embotellado, refrixeración, transporte e distribución.

O resultado: millóns de toneladas de plástico dun só uso que, en gran parte, non se recicla. Segundo a ONU, estímase que máis dun millón de botellas de plástico cómpranse cada minuto no mundo, e moitas terminan en entulleiras ou ecosistemas mariños, onde tardan séculos en degradarse.

Se consideramos que en moitos países a auga da billa é perfectamente segura e controlada, o custo ecolóxico e económico de consumir auga embotellada resulta difícil de xustificar. Págase máis por un produto cuxo valor engadido é, moitas veces, simbólico.

FONTE: Laura G. de rivera/muyinteresante.com