A ORIXE DAS PALABRAS

A ORIXE DAS PALABRAS: SIGNIFICADO DE APELIDOS REMATADOS EN -EZ

Un dos trazos máis distintivos dos apelidos en España é a prevalencia dos patronímicos, especialmente aqueles que rematan en "ez". Esta terminación indica descendencia, significando "fillo de".

Xurdiron como unha forma de identificación que engadía información sobre a filiación dunha persoa. Por exemplo, se un individuo chamábase Xoán e o seu pai chamábase Pedro, o seu apelido sería Pérez, denotando "Xoán, fillo de Pedro". Esta forma de denominación popularizouse especialmente en Castela, pero pronto se estendeu por outras rexións, reflectindo unha sociedade que valoraba profundamente os lazos familiares e a herdanza xenealóxica. Así outros exemplos serían Rodríguez (fillo de Rodrigo), Benítez (fillo de Benito), Martínez (fillo de Martín), etc.

FONTE: Fran Navarro/muyinteresante.es                      Imaxe: prensaescuela.es

A ORIXE DAS PALABRAS: SUBÍRONSELLE OS FUMOS Á CABEZA

Na época en que Europa estaba repleta de feudos, cabaleiros e xograres, considerábase ao fume como un símbolo de distinción, porque ata o máis desprevido podía advertir que moitos fumes de lonxe eran sinal de que existía unha casa cuxos veciños podían permirse certos luxos.

Como xurdiu a expresión “Subíronselle os fumes á cabeza”?

Tal como indícao o xornalista arxentino Daniel Balmaceda en “Historias de letras, palabras e frases” (2014), a casa con máis chemineas era non só a que tiña varios ambientes, senón tamén a que contaba co material para construír máis dunha cheminea. Quen pretendía aparentar máis do que eran tiñan isto en conta. Foi común no século XVII, e aínda máis no XVIII, que se creasen falsas chemineas nas casas. Podíase alardear con elas e ninguén ía fixarse se eran reais ou non. De aí xurdiu a expresión “Subíronselle os fumes á cabeza” (e tamén a variante “Ten moitos fumes”) que fan alusión a unha persoa vaidosa ou engreída.

Hoxe en día a expresión “Subíronselle os fumes á cabeza” utilízase sen pensar no contexto que lle deu orixe. Por extensión, trátase dunha locución utilizada para designar a unha persoa que se comporta con altivez, vaidade, presunción ou engreimiento.

FONTE: Julieta Scat/billiken.lat

A ORIXE DAS PALABRAS: A PAU SECO

Posiblemente en máis dunha ocasión dirías esta expresión (A pau seco) á hora de tomar algo sen acompañamento (unha bebida sen unha tapa, algunha bebida alcohólica soa e sen xeo ou auga, un alimento sen salsa ou aderezo, etc…).

A orixe do modismo comezou a utilizarse nos ámbitos mariñeiros, pero non para referirse á inxesta de algo por parte da tripulación, senón ao feito de navegar coas velas recollidas nun día de forte vento… é dicir, co mastro (pau) descuberto (seco).

A expresión A pau seco ten as súas raíces no contexto marítimo da navegación a vela no século XVIII en España. Desde entón, evolucionou para describir situacións nas que nos enfrontamos a desafíos sen apoio adicional, expoñéndonos á dificultade e a incerteza. 

A pau seco é un recordatorio das dificultades que os nosos antepasados enfrontaron nos mares e da capacidade humana de adaptarse e superar obstáculos. Así que a próxima vez que escoites ou uses esta expresión, lembra a súa historia e aprecia o seu significado enriquecedor.

FONTE: Alfredo López/blogs.20minutos.es e dedondevienen.com

A ORIXE DAS PALABRAS: OXALÁ

Esta expresión, que aínda que non chega a ser unha frase feita, a min persoalmente encántame. Oxalá, oxalá… oxalá que chova café no campo!

Utilizamos esta palabra constantemente, pero, sabemos de onde vén? Que estamos a dicir en realidade? Pois estamos a dicir, o hache aspirada arriba o hache aspirada abaixo, law xa’a Allah, interxección árabe que significa se Deus quixese. Así que, en realidade, cada vez que exclamamos oxalá estámonos encomendando ao deus musulmán.

FONTE: selfPackaging.es

A ORIXE DAS PALABRAS: VÉCHESE O PLUMEIRO

Esta expresión tan popular nos nosos tempos, que utilizamos ocasionalmente para indicar que nótanse ás claras as verdadeiras intencións de alguén que pretende enganarnos, ten orixe militar. 

Habería que remontarse aos inicios do convulso século XIX para atopar a razón orixinaria deste devandito, pois foi neses tempos cando xurdiu a chamada Milicia Nacional. Na época das Cortes de Cádiz de 1812, en plena Guerra da Independencia contra os franceses e cando a situación política estaba moi polarizada entre absolutistas, defensores do antigo réxime, e liberais, que defendían a división de poderes e as liberdades, autorizouse a formación dunha Milicia Nacional, composta por forzas de infantería e cabalería. Esta era algo así como un exército cívico-militar formado por voluntarios na súa maioría liberais, que prestarían un importante servizo á Nación contra as tropas napoleónicas e despois tamén en tarefas de seguridade, orde e paz no interior do país. 

Distinguíanse polos seus vistosos uniformes cuxo gorro estaba coroado por un penacho de plumas de cor vermella, moi rechamante, tanto que se distinguía moi ben desde o lonxe e, por tanto tamén ao bando ao que correspondía, os liberais.  A Milicia Nacional sería disolta polos absolutistas en varias ocasións e despois derecuperar o poder en 1814 e tras o Trienio Liberal (1820-1823), a pesar do cal rexurdiu en varias etapas ata 1876. 

Foi así que, co correr dos tempos e as guerras civís carlistas que se sucederon en España, en puridade entre absolutistas e liberais, as discusións políticas podían terminar en enfrontamento, polo menos dialéctico, entre uns e outros. Os absolutistas, créndose en posesión da verdade, acusaban os liberais, afirmando aquilo de: A min non me enganas, que che vin o plumeiro!… cando alguén descubría os seus ideais.

A frase foise quedando como un ruxerruxe en debates e faladoiros entre conservadores e progresistas, e así vén utilizando desde entón con expresións similares tales como estáseche vendo o plumeiro ou vénchese as intencións.

O certo é que a vistosidade daqueles elegantes uniformes militares fíxose moda moi duradeira, tanto nos exércitos como na Armada española, e tamén sen dúbida nos demais países europeos, adoptándose por todas as partes plumas nos seus gorros, cascos, tricornios e bicornios, que chegaron ata ben mediado o século XX, manténdose na actualidade nalgunhas unidades militares representativas como pode ser en España a Garda Real.

FONTE: lavozdegalicia.es    Imaxe: Museo Naval de Ferrol

A ORIXE DAS PALABRAS: DAR GATO POR LEBRE

A nosa linguaxe goza dunha gran variedade de refráns ou ditos que fan do noso idioma uno dos máis ricos e variados que existen. Todos, nalgunha ocasión, recorremos a algunha destas expresións para manifestar algunha cousa que queriamos dicir. Este tipo de frases feitas teñen sentido figurado, son coñecidas pola maioría de falantes dunha comunidade lingüística e son frecuentemente utilizadas para dar consello ou describir unha situación.

Un dos máis antigos e utilizados é “dar gato por lebre”, que ten a súa orixe na Idade Media e o seu uso foi tan estendido que influíu na literatura de grandes autores como Miguel de Cervantes.

Esta expresión significa que se enganou de maneira deliberada, é dicir, que se produciu unha estafa ou un embuste cunha intención determinada. É utilizada especialmente cando se quere vender algo a alguén por unha cantidade superior ao valor que realmente ten.

Aínda que o seu uso segue estando moi estendido, a súa orixe remóntase á época da Idade Media. Nese período da historia, existía a crenza de que nos sitios onde se servía comida, como tabernas, pousadas, mesóns e postos ambulantes, servíase carne de gato facéndoa pasar por carne de lebre, coello ou cabrito, que era moito máis valiosa. Á xente desta época, literalmente, dábaselles “gato por lebre”. Isto debíase a que o aspecto físico destes animais unha vez desollados eran similares, do mesmo xeito que o seu sabor, polo que poucas persoas eran capaces de apreciar o que realmente estaban a comer.

As tabernas daquela época anunciaban nos seus menús “pratos de lebre” a prezos considerablemente altos e, con todo, todo o mundo sabía que estaban a servir carne de gato para comer en lugar da carne do roedor. Así mesmo, era común que os viaxeiros que paraban neste tipo de pousadas utilizasen a expresión “se es cabrito, mantente frito; se es gato, salta do prato” a modo de “esconxuro”debido á mala fama que atesouraban a maioría de tabernas españolas respecto a este tema.

Esta práctica era tan común que pronto a expresión abarcou un significado moito máis amplo, máis aló do engano culinario. Incluso a literatura do Século de Ouro deixou varias referencias desta expresión, o mismísimo Miguel de Cervantes Saavedra utilizouna na súa gran obra “O enxeñoso fidalgo don Quixote da Mancha”: “Aínda aí sería o diaño -dixo don Quixote-, se xa non estivese Melisendra co seu esposo, polo menos, na raia de Francia; porque o cabalo en que ían a min pareceume que antes voaba que corría; e así, non hai para que venderme a min o gato por lebre, presentándome aquí a Melisendra desnarigada, estando a outra, se vén a man, agora folgándose en Francia co seu esposo a perna tendida. Axude Deus co seu a cada un, señor maese Pedro, e camiñemos todos con pé chairo e con intención sa. E prosiga”.

FONTE: Jorge Herrero/larazón.es

A ORIXE DAS PALABRAS: CHINCHÍN

Non hai época do ano na que máis se incite a brindar que no Nadal. Quizá coa excepción de vodas, aniversarios e celebracións de índole parecida, non hai momento que máis se preste a alzar o brazo e desexar bos desexos facendo soar, que non chocar, as nosas copas cos que nos rodean.

De todos eses recordos, seguramente o da palabra chinchín sexa un dos que máis nos veñan á cabeza. É certo que non é a única que se utiliza, pero si é moi habitual que, directamente, no canto de chamalo brinde chamémolo chinchín.

Vale que se poden dicir moitas cousas mentres un brinda, sendo o máis habitual que acabemos dicindo saúde, o cal non ten nada de malo pero non deixa de ter algo de ironía cando brindamos con alcol polo medio.

Bromas aparte, o certo é que o termo chinchín leva instaurado na memoria colectiva dos brindes desde hai décadas, ou séculos, e non é nin un costume español nin un costume europeo. Con todo, adaptámola hai moitísimos anos e hoxe é unha forma de brindar que está presente en todo o mundo.

Pois ben, o chinchín é un termo orixinariamente chinés que viría da palabra Qǐng, que non significa outra cousa que por favor, e é que esa petición, que non ten que ver co clinclín, sería coa cal estariamos a convidar aos nosos compañeiros para brindar.

En mandarín, ese son reiterativo utilizarase para convidar a chocar as copas cos invitados. Tal e como indicaba o escritor Lorenzo Magalotti, italiano, en 1.666 cando se publicou Relazione della China, unha extensa recompilación das viaxes dun misioneiro xesuíta austríaco en China, onde se desagregaban trazos da cultura chinesa en moitísimos sentidos, do que no século XX faríase eco o lexicógrafo Tullio de Mauro nun dos seus lexicóns.

Por certo, no texto enteiro de Magalotti, faise mención de como os chineses repetían aquel zin zin zin, que soaría como o noso chinchín actual e que os italianos adaptaron.

FONTE: Jaime de las Heras/directoalpaladar.com

A ORIXE DAS PALABRAS: POÑERSE AO TALLO

As expresións ir ao tallo e poñerse ao tallo fan referencia á acción de poñerse ou ir traballar debido a que o termo tallo é un dos moitos sinónimos que ten a palabra traballo. Non se trata dun neoloxismo, pois atopamos algúns exemplos escritos varios séculos atrás. Provén de tallar (dividir algo en dous ou máis partes cun instrumento cortante) que chegou ata o castelán desde o latín vulgar taleare e cuxo significado era ‘cortar, rachar’. Moitos eran os traballos nos que non se tiña que cumprir cun horario, senón que debía alcanzarse un obxectivo e a xornada terminaba cando, avanzando sobre un terreo no que se realizaba a faena (xa fose cultivar, a sega, sementar, pintar, cortar, picar nunha mina...), chegábase ata determinado punto que previamente fora marcado cun tallo que, normalmente, facíase no chan.

FONTE: Rocío Carmona/lavanguardia.com