ZONA VERDE

A SEGUNDA OPORTUNIDADE: ESPECIES QUE DEVOLVEMOS Á NATUREZA

O ritmo actual de extinción de especies multiplica por centos o dos últimos 10 millóns de anos, e isto debido a unha única causa: nós. Os humanos somos responsables dunha acelerada perda de biodiversidade que se asimila a unha sexta extinción masiva. Innumerables especies extínguense antes mesmo de que cheguemos a saber que existen; un estudo cifrou estes casos no 59% de todas as extincións.

En ocasións máis afortunadas, os científicos detectan o inminente risco de extinción e recollen exemplares para criar a especie en catividade. Ás veces o esforzo é inútil, e a especie extínguese baixo o noso coidado. Outras, polo momento, aínda sobreviven. Pero o caso máis esperanzador é o daquelas que rescatamos da extinción e devolto á natureza —12 especies desde 1950—, demostrando o éxito dos programas de cría e reintroducción. Repasamos aquí algunhas delas.

En 1927 cazadores furtivos mataron ao último exemplar salvaxe no Cáucaso ruso, pero por fortuna existían 54 bisontes en catividade / iStockphoto/Getty Images

Bisonte europeo (Bison bonasus)

Houbo un tempo en que varias especies de bisontes estendíanse por Europa. Todas extinguíronse en tempos prehistóricos excepto unha, o bisonte europeo, que logrou sobrevivir ata o século XX nalgúns redutos do leste do continente. En 1927 cazadores furtivos mataron o último exemplar salvaxe no Cáucaso ruso, pero por fortuna existían 54 bisontes en catividade. En 1929 comezou un programa de cría no bosque polaco de Białowieża, e en 1952 comezaron as reintroduccións. Hoxe é un exemplo de éxito: actualmente existen máis de 6.000 exemplares, unha maioría deles en Polonia pero con presenza en máis dunha vintena de países, e a especie considérase “case ameazada”, unha categoría de risco baixo. Introduciuse en reservas mesmo en países onde non existía orixinalmente, como España.

Aínda que suma 2.5000 exemplares a día de hoxe, o cabalo de Przewalski é unha especie que aínda se considera ameazada / Ondrej Prosicky/Alamy Stock Photo

Caballo de Przewalski (Equus ferus przewalskii)

O takhi ou cabalo de Przewalski é un dos casos máis icónicos da reintroducción de especies extintas na natureza. Os científicos aínda non chegaron a un acordo sobre se é unha especie separada ou unha subespecie emparentada co cabalo doméstico, nin sobre se é orixinalmente salvaxe ou descende de animais domesticados hai miles de anos. Antigamente estaba estendido polas estepas de Rusia e Asia central, pero no século XIX comezou a desaparecer, e no XX xa era raro. En 1969 observouse o último exemplar salvaxe en Mongolia; para entón, os programas de cría produciran xa unha pequena poboación cativa a partir de 12 exemplares, 11 deles capturados entre 1899 e 1902, e unha última egua recollida en 1947. Nos anos 90 comezou a reintroducirse en Mongolia. Hoxe están presentes en reservas de varios países e en numerosos zoolóxicos, sumando uns 2.500 exemplares, pero a especie aínda se considera ameazada.

A destrución do hábitat, o furtivismo, o envelenamento co insecticida DDT e o chumbo da munición nos cadáveres que consumían esborrallaron a poboación do Cóndor de California / Weili Li/Moment via Getty Images

Cóndor de California (Gymnogyps californianus)

O cóndor de California, a maior ave terrestre de América do Norte, poboaba a costa oeste de EEUU, chegando ata Vancouver (Canadá) ao norte e Baixa California (México) ao sur. No século XX a súa poboación esborrallouse pola destrución do hábitat, o furtivismo e o envelenamento co insecticida DDT e co chumbo da munición nos cadáveres que consumían. En 1987 capturáronse os 22 exemplares sobreviventes e iniciouse un programa de cría en catividade. En 1992 comezaron as reintroduccións. Actualmente hai máis de 500 exemplares, a maioría deles en liberdade, aínda que a especie aínda está críticamente ameazada.

Hoxe algo máis de 1.000 exemplares do Órix de Arabia na natureza, e máis de 6.000 en catividade, descenden de 17 exemplares fundadores / Staffan Widstrand/Corbis Documentary via Getty Images

Órix de Arabia (Oryx leucoryx)

Das catro especies de órix ou órices, o que habita a península de Arabia entrou en declive crítico no século XX. Desde 1972 non se rexistrou ningún exemplar salvaxe, o que levou a declaralo extinto na natureza. Pero nos anos 60 emprendéronse programas de cría en EEUU e Arabia Saudita, que permitiron reintroducirlo en varios países da península, ademais de Israel e Xordania. Hoxe algo máis de 1.000 exemplares na natureza e máis de 6.000 en catividade descenden de 17 exemplares fundadores, e a especie foi a primeira en rebaixar o seu grao de ameaza de “extinta na natureza” a só “vulnerable”. Agora agarda a súa quenda o órix branco ou cimitarra do norte de África (Oryx dammah), extinto na natureza pero que se cría en catividade para a súa reintroducción.

A Diplotaxis siettiana (na foto unha imaxe da flor do mesmo xénero) é unha especie reintroducida que vive no illote español de Alborán / TeunSpaans CC BY 2.5

Jaramago de Alborán (Diplotaxis siettiana)

Das só 12 especies que desde 1.950 sobrevivían exclusivamente en catividade e foron devoltas con éxito á natureza, unha delas é unha planta con flor que vive no illote español de Alborán, situado no Mediterráneo entre España e Marrocos. O xaramago de Alborán, parente da rúcula e a mostaza, só medraba ao redor do heliporto, pero o costume de regar a contorna con auga de mar para diminuír o po que levantaban os helicópteros, xunto coa introdución de animais domésticos, levaron á súa desaparición en 1974. Por sorte, recolléronse sementes, e en 1.999 se reintroduciron 48 plantas. Aínda que se reproduce, considérase críticamente ameazada debido ao reducido tamaño do seu hábitat, ao que se suma o conflito entre a protección da illa e o seu uso militar.

FONTE: Javier Yanes/bbvaopenmind.com/ciencia/biociencias

QUE É EXACTAMENTE O NENO E QUE SE PODE ESPERAR DA SÚA CHEGADA

Secas e asolagamentos en diversos puntos do planeta están provocados polo fenómeno O Neno - A Nena / Francesco Scatena

Cada poucos anos, o fenómeno de O Neno ocupa os titulares e as noticias na sección do tempo, espertando a curiosidade da sociedade e a preocupación dos científicos. É un fenómeno climático que ten a súa orixe no Pacífico Ecuatorial, moi ben coñecido polo seu impacto na temperatura e as precipitacións, e as súas consecuencias, desde secas devastadoras ata inundacións que se cualifican como desastrosas.

Pero, que é exactamente O Neno? Como se forma? E cal é a orixe deses impactos? Pode afectar o clima en España un fenómeno que se orixina no Pacífico?

Esquemas de dinámica do fenómeno O Neno - A Nena, en no océano Pacífico central / Organización Meteorolóxica Mundial

Nos tempos que corren, case ninguén dubida de que a Terra é un corpo con forma próxima á esfera, e que vira. Por estraño que pareza, este feito é a orixe do fenómeno de O Neno. Cando un sistema está en rotación prodúcense unhas forzas inerciales, como o coñecido efecto Coriolis.

Este efecto xera un movemento de convección sobre a atmosfera en sentido horario no hemisferio norte e antihorario no sur, que converxe no ecuador, con ventos lonxitudinais en dirección permanente de leste a oeste. No océano Pacífico, o máis extenso do mundo, as masas de auga tamén teñen movementos convectivos, que converxen nas costas de América, e viaxan cara ao oeste, cara a Asia e Oceanía. E esta é a clave de O Neno: o axuste entre os movementos atmosféricos e oceánicos, e a chamada retroalimentación de Bjerknes.

Trátase dunha retroalimentación positiva, na que os procesos físicos entre o vento superficial do Pacífico ecuatorial e a temperatura do océano refórzanse mutuamente. O proceso é cíclico (o fenómeno de O Neno dá lugar ao fenómeno de A Nena, e de volta ao Neno), pero para explicar a súa orixe hai que empezar por algunha parte.

Se parte dun escenario no que o Pacífico Oriental (a costa americana) está frío, e o Pacífico Occidental (as costas de Oceanía e Asia), cálido. Este esquema correspóndese co A Nena. As altas temperaturas da auga na zona occidental quenta o aire, favorece a evaporación e o aire ascende rapidamente, causando fenómenos de carácter tormentoso. Os ventos en altura viaxan cara ao Pacífico, e polo camiño, arrefríanse e perden humidade, afundíndose, fríos e secos, no Pacífico Oriental. Estes movementos lonxitudinais xeran áreas de altas e baixas presións, que favorecen os ventos alisios, e retroalimentan o sistema.

Pero os ventos desprazan as augas frías superficiais orientais cara a Asia. Esta entrada de auga fría reduce a temperatura das augas costeiras de Asia, e reduce o efecto de evaporación e circulación atmosférica. Os ventos alisios perden intensidade, reducindo o seu efecto de refrixeración, e as augas que chegan polas correntes quentan as costas de Sudamérica.

A auga fría afúndese, mentres que a auga quente, menos denso, flota. De novo prodúcese unha retroalimentación: as augas cálidas, agora xunto ás costas de América, quentan a atmosfera e o esquema, pois, invístese. Aumenta a temperatura e a humidade nas costas de América, e nas de Oceanía e Asia pásase a un período frío e seco.

Así pois, o fenómeno de O Neno e A Nena é cíclico e conforma un patrón climático denominado O Neno - Oscilación do Sur (ENOS).

Os ciclos de O Neno e A Nena non son regulares. Hai períodos que apenas dura uns meses (A Nena de 2009 durou só catro meses, entre xaneiro e abril), mentres que outros permanece ata tres ou catro anos (de xuño do 2020 a marzo de 2023 houbo un larguísimo episodio de A Nena). Os límites no Neno e A Nena considéranse, segundo o índice oceánico de O Neno, un valor que se calcula a partir dos rangos de temperatura anómala sucedidos no océano. Cando a anomalía é inferior a 0,5 °C, considérase fluctuación normal, se a anomalía é superior, considérase un fenómeno de O Neno ou A Nena, segundo o sentido da anomalía.

Ademais, aínda que o habitual é que eventos de O Neno se intercalen con períodos de A Nena, hai ocasións nas que dous eventos no mesmo sentido encadéanse sen que suceda o caso contrario. Estas anomalías observáronse, por exemplo, entre os anos 2010 e 2012, cando se encadearon dúas Nenas (de agosto do 2010 a maio de 2011, e de outubro do 2011 a abril de 2012), ou entre 2002 e 2005, con dous períodos de O Neno seguidos (de xuño do 2002 a marzo de 2003, e de agosto do 2004 a febreiro de 2005).

Doutra banda, a intensidade tamén pode ser distinta entre ciclos. Por exemplo, o último Neno, entre 2018 e 2019, foi leve, pero o ocorrido entre 2014 e 2016 foi extremo, tamén chamado ‘meganeno’. Esa intensidade mídese en catro niveles: leve, cando a anomalía térmica é de entre 0,5 e 1 °C; moderada, entre 1 e 1,5 °C; forte, entre 1,5 e 2 °C; e extremo ou ‘meganeno’, con máis de 2 °C.

Ao longo do século XX e no que levamos do XXI houbo 32 eventos de O Neno, dos cales, sete sucederon nas últimas dúas décadas. Os eventos de ‘meganeno’ coñecidos sucederon en 1925-26, en 1982-83, en 1997-98 e o xa citado de 2014-16.

Aínda que o efecto de O Neno orixínase no océano Pacífico, os seus efectos teñen consecuencias globais. Ao quentarse masivamente a auga do Pacífico central e oriental, quedan afectadas directamente todas as dinámicas atmosféricas. A temperatura atmosférica global aumenta e os fenómenos extremos ven exacerbados, aínda que os efectos meteorolóxicos específicos cambian segundo a rexión xeográfica.

Ademais da liña ecuatorial do Pacífico, desde as costas de Perú e Ecuador ata as Illas Salomón, sur de Estados Unidos, Asia Central, o Corno de África, Uruguai, o centro de Chile ou o extremo sur de India normalmente sofren un aumento importante das precipitacións, mentres as secas xeneralízanse en Australia, Indonesia, Filipinas, o norte de India, o terzo sur de África, o Sahel, o norte de Brasil, as Güianas, Venezuela, Colombia e o Istmo de Panamá, ata Honduras.

En España e outras zonas do sur de Europa, O Neno xera un aumento das temperaturas por encima da media habitual, algunhas rexións con veráns máis secos, e, en xeral, invernos máis chuviosos.

Os ciclos de O Neno non son alleos ao cambio climático. Certamente, son fenómenos cíclicos de orixe natural, pero xa se sabe que o cambio climático antropoxénico xera eventos climáticos extremos, cada vez máis frecuentes e máis extremos, e O Neno forma parte deles. O aumento xeneralizado das temperaturas, provocado pola acción humana, favorece que O Neno sexa cada vez máis frecuente, máis duradeiro, e máis intenso.

As previsións indican que o próximo período de O Neno podería estar máis preto do que se pensa. Como se indicou, o último evento de A Nena concluíu en marzo de 2023. Segundo os cálculos da Organización Meteorolóxica Mundial, hai un 60 % de probabilidades de que se inicie un evento de O Neno antes de agosto; sobe ao 70 % de que suceda antes de setembro, e un 80 %, antes do outono.

FONTE: Álvara Bayón/muyinteresante.es/natureza

O EIXO DA TERRA INCLÍNASE CASE 80 CENTÍMETROS POLA EXTRACCIÓN DE AGUA SUBERRÁNEA

O ser humano extraeu unha masa de auga tan grande que o eixo de rotación da Terra inclinouse case 80 centímetros cara ao leste no período comprendido entre 1993 e 2010. É a conclusión principal dunha nova investigación publicada na revista  Geophysical Research Letters.

Os científicos basearon os seus cálculos en estudos previos onde se estimaba que o ser humano bombeara 2.150 xigatoneladas de auga subterránea entre 1993 e 2010, o que equivale a un aumento do nivel do mar de máis de 6 milímetros.

Unha das premisas dos investigadores ten que ver co polo de rotación, é dicir, o punto en torno ao cal vira a Terra. O planeta móvese durante un proceso denominado movemento polar, que é cando a posición do polo de rotación da Terra varía con respecto á cortiza terrestre. Como se se engadise un pouco de peso a unha buxaina, a Terra vira de forma lixeiramente diferente a medida que a auga se despraza, explican os expertos.

“O polo de rotación da Terra cambia moito”, indica Ki-Weon Seo, xeofísico na Universidade de Seúl que lidera o estudo. “A nosa investigación demostra que, entre as causas relacionadas co clima, a redistribución das augas subterráneas é a que máis inflúe na desviación do polo de rotación”.

A capacidade da auga para cambiar a rotación da Terra descubriuse en 2016, e ata o de agora, non se contemplou a influencia que exerce a auga presente baixo a superficie terrestre sobre estes cambios rotacionais.

Durante o estudo, os investigadores modelaron os cambios observados na inclinación do polo de rotación da Terra, e por tanto, do movemento da auga: en primeiro lugar, considerando só as capas de xeo e os glaciares, despois, tiveron en conta diferentes escenarios de redistribución das augas subterráneas.

É dicir, compararon o movemento polar observado cos resultados do modelo con e sen redistribución da masa de auga subterránea. O modelo só coincidiu coa variación polar observada ao incluír 2.150 xigatoneladas de redistribución das augas subterráneas. Sen ela, o modelo desviábase 78,5 centímetros ou 4,3 centímetros ao ano.

Seo recoñeceu atopar unha resposta á “causa inexplicable da desviación do polo de rotación”, pero, doutra banda, sorprendeuse ao descubrir que a extracción de augas subterráneas pode ser “outra causa para o aumento do nivel do mar”.

 

Os investigadores comparan o movemento polar observado (frecha vermella, “OBS”) cos resultados do modelo sen redistribución da masa de auga subterránea (frecha azul descontinua) e con redistribución da masa de auga subterránea (frecha azul continua) / Geophysical Research Letters

Cabe sinalar que a posición das augas subterráneas é importante polo feito de que podería cambiar a rotación polar; e en efecto, a redistribución da auga das latitudes medias ten un maior impacto no polo de rotación.

Durante o período estudado, a maior cantidade de auga redistribuíuse no oeste de América do Norte e o noroeste da India, ambos en latitudes medias, segundo unha nota difundida pola Unión Xeofísica Americana.

Os intentos dos países por retardar as taxas de esgotamento das augas subterráneas, especialmente naquelas rexións sensibles, en teoría poderían alterar o cambio de inclinación, pero só se esas formulacións se manteñen durante décadas, segundo sostén o autor do estudo.

Normalmente, o polo de rotación varía varios metros nun ano, polo que os cambios debidos ao bombeo de augas subterráneas non corren o risco de alterar as estacións. Con todo, a escala de tempo xeolóxica, esta desviación pode repercutir no clima, segundo os científicos.

“Observar os cambios no polo de rotación da Terra é útil para comprender as variacións no almacenamento de auga a escala continental”, explica Seo.

Dado que se dispón de datos sobre o movemento polar desde finais do século XIX, o experto afirma que se pode usar esa información para “comprender as variacións do almacenamento de auga continental durante os últimos 100 anos”.

Así mesmo, anota unha reflexión final: “Producíronse cambios no réxime hidrolóxico como consecuencia do quecemento global? O movemento polar podería ter a resposta”.

FONTE:gciencia.com/medioambiental

DÍA MUNDIAL DO MEDIO AMBIENTE 2023

 

Cada ano prodúcense a nivel mundial máis de 400 millóns de toneladas de plástico e crese que a metade deste material concíbese para unha vida útil dun só uso.

Menos do 10% recíclase.

Estímase que entre 19 e 23 millóns de toneladas de refugallos plásticos terminan cada ano en lagos, ríos e mares. Iso equivale ao peso de ao redor de 2200 Torre Eiffeles xuntas.

Así mesmo, os microplásticos (partículas plásticas cuxo diámetro é inferior a 5 mm) invaden os alimentos, a auga e mesmo o aire.

Estímase que as persoas inxeren máis de 50.000 partículas de plástico cada ano, e mesmo moitas máis se se teñen en conta as partículas inhaladas. Os produtos plásticos dun só uso que resultan refugados ou queimados non soamente prexudican á saúde humana e a biodiversidade, senón que igualmente contaminan todo tipo de ecosistemas, desde os picos de montaña ata o leito mariño.

É posible facer fronte ao problema da contaminación por plásticos se se aproveitan os avances científicos e as solucións existentes.

Para resolver esta crise, é necesario que os gobernos, o sector privado e demais partes interesadas amplifiquen e implementen medidas eficaces dirixidas. Por tal motivo, resulta primordial que o Día Mundial do Medio Ambiente mobilice medidas ambientais transformadoras en todos os recunchos do mundo.

Ti eres parte do problema e da solución!

AS PLANTAS TEÑEN CANCRO?

Callo tumoral do tabaco (Nicotiana tabacum) nun medio de cultivo / Igge/Wikimedia

Con só escoitar a palabra ‘cancro’, como mínimo, ponse os pelos de punta. Segundo a Asociación Española contra o Cancro, é un termo paraugas baixo o que se agrupan máis de 200 condicións patolóxicas distintas. Algúns prodúcense polo abuso de substancias carcinoxénicas, como o tabaco ou o alcol; outros están causados por patóxenos, como o virus do papiloma humano e o cancro de cérvix; outros pola exposición a factores de risco, como a radiación ultravioleta; e por fin hainos que non teñen unha causa aparente.

Sexa cal for o causante, en todo caso prodúcese unha alteración xenética nunha célula ou un grupo delas, que afectan o proceso normal de crecemento e morte celular.

Todas as células do noso corpo teñen un sistema de morte programada, denominado apoptose, que permite a renovación dos tecidos. En última instancia, un cancro é un grupo de células que se reproduce sen control e non morre. E esta condición non é exclusiva do ser humano. Moitos outros animais sofren distintos tipos de cancro, aínda que en estado salvaxe non é habitual: a selección natural impide a súa supervivencia, os individuos predispostos a padecer cancro normalmente morren antes de que se desenvolva a enfermidade. Entre as mascotas é máis común, debido aos coidados veterinarios que alongan a súa esperanza de vida; a tal punto que, actualmente, o cancro é unha das causas de morte máis habituais en cans.

Pero… e as plantas? Teoricamente, se o cancro é un grupo de células que se reproduce de forma masiva e sen morrer, as plantas tamén poderían sufrilo. Como funciona o cancro nas plantas?

As células das plantas, como as dos animais, teñen un sistema de apoptose que facilita a renovación celular dos tecidos e, cando este sistema falla, as células proliferan sen control formando un tumor. A nivel bioquímico, danse varias similitudes entre a xeración de tumores en plantas e animais. Con todo, os tumores vexetais son menos daniños, e os seus efectos nas plantas non adquiren a gravidade que sofren os animais.

Bugalla de carballo, producida pola larva dunha avespa / buoestudio.com

 Os tumores en plantas poden ser inducidos por patógenos e simbiontes. Un dos máis habituais e mellor coñecidos son as bugallas, estruturas cuxa formación é inducida por insectos, nematodos, fungos, bacterias ou virus. A bugalla é unha resposta do organismo como defensa ante a intromisión do patóxeno. O crecemento tumoral dunha bugalla forma un tecido amorfo que trata de illar a infección, e é un curioso exemplo no que o tumor non só non dana á planta, senón que funciona como estrutura beneficiosa para a súa saúde.

Noutros casos, os crecementos tumorales en plantas prodúcense como consecuencia dunha simbiose. O mellor exemplo represéntao o xénero de bacterias Rhizobium, que se infiltra nas raíces dalgunhas plantas, como as leguminosas, e induce nelas unhas pequenas estruturas tumorales chamadas nódulos. Neles, as bacterias mantéñense vivas e protexidas de posibles agresións. A cambio, a bacteria é capaz de fixar o nitróxeno atmosférico, e proporcionarllo á planta en forma de nutriente asimilable.

Con todo, algúns patógenos si poden xerar tumores malignos nas plantas. Talvez o exemplo máis rechamante é Phytoplasma. Esta bacteria secuestra e reprograma os sistemas de desenvolvemento da planta, e desencadea un crecemento tumoral anómalo que deforma por completo a arquitectura da planta. O crecemento masivo e descontrolado, denominado ‘vasoira de bruxa’, crea un ambiente óptimo para o patóxeno, e aínda que normalmente mantense mentres a planta segue viva e non reduce a súa esperanza de vida, si a incapacita para a reprodución.

Alerce cunha ‘vasoira de bruxa’ producida pola infección de Phytoplasma / daniilphotos /iStock

O que nunca sucede nas plantas é o fenómeno da metástase. As células das plantas están ancoradas no seu lugar polas paredes celulares, e non teñen a capacidade de migrar polo organismo, por iso é polo que os tumores das plantas nunca se estenden, nin fan metástases noutras zonas.

Algunhas especies tenden a desenvolver tumores espontaneamente, especialmente variedades híbridas, aínda que algúns xéneros, como o tabaco (Nicotiana), tenden a ser máis susceptibles que outros.

A causa que subxace na formación destes tumores adoita ser unha ferida ou unha disfunción hormonal. Pero este tipo de tumores non representan un perigo para a vida da planta, e en casos extremos, como moito pode comprometer a súa reprodución. Con todo, a ciencia achou utilidade neste fenómeno.

Os tumores vexetais están formados por crecementos masivos indiferenciados de células totipotentes, e isto ten unha serie de implicacións. Unha masa tumoral pode, de forma espontánea ou inducida, producir brotes a partir dos que se poden desenvolver talos e follas. Este fenómeno permite aos investigadores clonar plantas sen dificultade. De feito, é unha práctica común para os estudantes de bioloxía inducir a formación dun callo tumoral desde un fragmento de folla de tabaco, e a partir del, obter varias plantas novas, completas.

As plantas teñen un sistema biolóxico moito máis flexible e resiliente que os animais, e aínda que algúns procesos sexan comúns na súa orixe, os seus resultados son drasticamente distintos.

FONTE: Álvaro Vayón (Vary)/muyinteresante.es/naturaleza

 

O MES DE ABRIL O MÁIS CÁLIDO DESDE 2011

Galicia rexistrou un abril moi cálido e seco, segundo o avance do último informe climatolóxico mensual elaborado por Meteogalicia. O mes caracterizouse pola chegada bastante continua de masas de aire cálido procedentes do sur, que deixaron unhas temperaturas medias moi elevadas para este mes, particularmente, no caso das máximas no interior. En canto ás chuvias, houbo un déficit con respecto ao que sería normal en abril, pero non demasiado acusado, xa que a mediados do mes tivemos una situación de chegada de río atmosférico que achegou cantidades apreciables de chuvia.

Deste xeito, a anomalía media da temperatura para este mes de abril en Galicia, obtida a partir dos datos rexistrados en 11 estacións meteorolóxicas representativas, foi de 2,4 graos, o que o que supón que fose o abril máis cálido desde 2011.

Máis polo miúdo, o valor medio das temperaturas máximas foi de 19,2 graos, rexistrándose os valores máis altos nas localidades limítrofes co Miño, na provincia de Ourense, onde se se chegou ata os 25,1 graos. Pola contra, os valores máis baixos déronse no macizo de Manzaneda e Pena Trevinca, onde roldaron os 11 graos. No caso das temperaturas mínimas, a media foi de 7,2 graos. Os valores máis baixos rexistráronse na Limia, 1 grao, e os máis altos no Morrazo con13,2 graos.

No que atinxe ás precipitacións, en xeral, quedaron por debaixo da media climática de abril, aínda que a anomalía non é tan importante como no caso das temperaturas. Non houbo moitos episodios de chuvia, pero algúns dos rexistrados a mediados de mes foron bastante activos e permitiron acumulacións significativas.

A precipitación media acumulada foi de 71 l/m², un 44% inferior ao valor climático normal, o que fai que este mes poida considerarse moi seco. Cómpre salientar que a distribución das porcentaxes de precipitación foi moi irregular en todo o territorio galego, presentando zonas secas e outras lixeiramente húmidas ou próximas á normalidade. Así, os valores máis altos rexistráronse nas comarcas do Sar e do Xallas, onde se acadaron localmente os 196 l/m²; e os máis baixos, en Valdeorras con 8 l/m². 

FONTE: gciencia.com/medioambiental

COMPETICIÓN DE MACHOS BAIXO A AUGA NAS CIES

 

Natureza en estado puro. O espazo de maior protección de Galicia, o Parque Nacional das Illas Atlánticas, atesoura escenas que son auténticas xoias e que teñen lugar baixo as augas.

Unha delas é a curiosa loita na que se enfrascan os machos sepias, chocos ou xibas, para conquistar a unha femia e fecundarla. Os machos solitarios mesmo interrompen a parellas que parecían xa formalizadas. É un episodio que se produce no inverno, coincidindo coa época que dedican estes cefalópodos á reprodución sexual.

O episodio foi filmado polo documentalista José Irisarri e o biólogo mariño Álvaro Roura nunha inmersión de dúas horas e media no Borrón, un baixo do arquipélago das Cíes situado fronte á praia de Rodas.

As sepias empezan a reproducirse a finais de outono, no último cuarto do seu ciclo vital de aproximadamente un ano. Forman parellas estables e os machos protexen ás femias,  e vixían que outros machos solitarios non lle arrebaten á súa parella.

Aparéanse periodicamente. Tras cada copula a femia pon uns 500 ovos, un cada 3,5 minutos. Unha femia pode chegar a poñer ata 3.000 ovos durante o período reprodutor que dura uns tres meses. Tras ese período as sepias entran na fase vital de senescencia e morren.

A principios do inverno os machos solitarios vólvense moi agresivos para buscar unha parella, e enfróntanse aos machos que xa teñen parella para quitarlles á súa femia. Cando conquistan unha femia aparéanse inmediatamente con ela. Primeiro extraen o esperma do macho anterior e logo a fecundan co esperma propio.

Así garanten a súa propia descendencia!

FONTE: Alejandra Pascual/lavozdegalicia.es

PODEMOS QUEDARNOS SEN AUGA NO PLANETA AZUL?

Cando os científicos estudan a habitabilidade doutros sistemas estelares, existe unha condición sine qua non; non suficiente, pero si imprescindible para que o planeta en cuestión sexa candidato á existencia de vida: pode existir auga líquida? Coñecemos vida sen osíxeno ou sen luz, pero non sen auga. Aínda que a ciencia ficción e a especulación imaxinaron outras bioquímicas non acuosas en condicións moi diferentes ás terrestres, está por demostrar que sexan viables. Pero polo menos aquí, na Terra, a auga é o primeiro requisito para que este siga sendo un planeta vivo. Por tanto, e se falamos dunha transición necesaria cara a un mundo máis sostible, a auga é o primeiro ítem na lista de recursos esenciais que debemos protexer para a nosa supervivencia e a de toda a vida terrestre.

Case unha 97% da auga da Terra é auga salgada. Do doce restante, o 68% está atrapada en xeos e glaciares / Sam Sommer

E con todo, se atendemos aos datos que se publican, calquera pensaría que corremos un urxente e grave risco de quedarnos sen este recurso esencial: utilízanse 1.500 litros de auga para producir un quilo de gran, 10 veces máis se o quilo é de carne, entre 400 e 11.000 litros para obter un de leite, e mesmo un cultivo tan básico para a humanidade como o arroz gasta auga a razón de 3.400 litros por quilo (con estimacións que varían desde algo menos de 3.000 ata 5.000). Os alimentos que cada un consumimos cada día requiriron unha media de 3.000 litros de auga, que se disparan ata os 9.000 para os cidadáns de EEUU. Pero non se trata só da produción de alimentos: fabricar unha camisa de algodón emprega case 3.000 litros de auga, ou preto de 4.000 uns pantalóns vaqueiros. Todo isto é o que se coñece como auga virtual, fronte á auga real que consumimos directamente.

Con cifras tan mareantes, cunha poboación mundial que se achega aos 8.000 millóns e que non para de medrar, diríase que nos encamiñamos inexorablemente cara a unha apocalipse hídrica no que pronto non teremos auga para fabricar alimentos ou produtos de consumo, ou nin tan sequera para beber. Ao estilo das calculadoras de pegada de carbono que tanto proliferaron na internet, existen tamén outras similares para calcular o impacto hídrico das nosas vidas e actividades. E calquera que teña a curiosidade de comprobar a súa pegada hídrica atoparase cunha cifra de miles de litros, case só polo feito de existir.

Pero do mesmo xeito que os expertos teñen as súas reservas e as súas matizacións respecto a as calculadoras de pegada de carbono, tamén advirten acerca das de pegada hídrica. Non se trata de que as cifras (que poden variar en gran medida segundo as estimacións) sexan erróneas, senón máis ben de que os propios conceptos o son; debe entenderse ben de que estamos a falar cando citamos os miles de litros necesarios para obter tal produto. Segundo Judith Thornton, Low Carbon Manager da Universidade de Aberystwyth (Reino Unido), “a realidade é que o concepto de pegada non pode usarse para a auga dun modo que sexa ambientalmente significativo”. “As pegadas hídricas carecen de validez científica, e realmente non nos din nada moi útil sobre o impacto ambiental do uso da auga”, engade.

A auga que temos, se se representa sobre o volume da Terra, vese como unha simple pinga / US Geological Survey/Woods Hole Oceanographic Institution

 

Por encima de todos estes datos rexe un principio básico obvio: a auga non se crea nin se destrúe, e por tanto a que temos na Terra é a mesma que tivemos e teremos; uns 1.386 millóns de quilómetros cúbicos, unha cifra enorme, pero que se se representa sobre o volume da Terra vese como unha simple pinga, segundo o gráfico creado por científicos do US Geological Survey e a Woods Hole Oceanographic Institution. Aquí está comprendida toda a auga, desde a que cobre o 71% da superficie terrestre ata a que xace encerrada no máis profundo do subsolo, desde a que forma os xeos ata a que contén o noso corpo. A inmensa maioría deste total, case un 97%, é auga salgada; do doce restante, o 68% está atrapada en xeos e glaciares. A auga doce líquida aparece na imaxe da Terra como unha pequena salpicadura cun volume de algo máis de 10,6 millóns de km³. Pero o 99% disto está baixo terra; se nos restrinximos á que temos á nosa disposición en ríos e lagos, é unha mota apenas distinguible no gráfico, cun volume de só 93.000 km3. Por tanto, si, é un recurso escaso e precioso.

Pero que nunca imos perder, porque é un recurso renovable; a auga circula a través do ciclo hidrolóxico alternando entre os seus estados líquido, sólido e gaseoso, entre os océanos, a superficie da Terra e o seu interior. Este ciclo serve aos científicos para clasificar tres tipos de pegada hídrica: a verde refírese ao consumo de auga de choiva, a azul ao auga subterránea ou superficial, e a gris contabiliza o volume de auga necesaria para diluír os contaminantes de modo que a auga resultante cumpra os estándares de calidade.

En 2011 investigadores da Universidade de Twente (Países Baixos) publicaron un estudo destinado a cuantificar en alta resolución a pegada hídrica da humanidade. Para o período de 1996 a 2005, o resultado é unha media de 9.087 km³ ao ano, é dicir, un equivalente aproximado á décima parte de toda a auga dos ríos e lagos do planeta. O 74% desta pegada é verde, o 15% gris e o 11% azul. Noutras palabras, a gran maioría desta pegada hídrica afecta a auga de choiva. En termos de media por persoa, cada ser humano utilizamos 1.385 m³ de auga ao ano.

Por sectores, o 92% da pegada hídrica total corresponde á agricultura e a gandería; a produción de alimentos é tamén un dos grandes emisores de gases de efecto invernadoiro (GEI), pero en cuestión de uso de auga é o primeiro responsable. Se se promedian as cifras ao consumidor global, resulta que os cereais teñen a maior carga de pegada hídrica, o 27%, por encima da carne (22%) e o leite (7%). Con todo, esta aparente discrepancia cos datos citados máis arriba débese a que o consumo de cereais no mundo é moito maior. Nunha comparación directa entre distintas dietas elaborada en 2018 por investigadores da Comisión Europea, comer menos carne e máis pescado e verduras pode reducir a pegada hídrica, ata nun 55% no caso dunha alimentación vexetariana. Outros cálculos coinciden en que as alternativas aos produtos animais aforran auga: a produción de leite de soia consome algo máis da cuarta parte de auga que a de vaca; tamén o leite de améndoas, de arroz ou de avea requiren considerablemente menos auga.

Cambiar a cultivos con menor pegada hídrica non implica un aforro de auga no medio ambiente / Steve Harvey

En canto ao resto de actividades, a produción de enerxía e calor é outro sector sedento: un estudo estimaba unha pegada hídrica de 378 km³ ao ano, máis de cinco veces o consumo doméstico global, coa hidroeléctrica como a enerxía con maior pegada e a eólica como a de menor impacto. Entre as industrias de fabricación destaca o sector téxtil, co seu 93 km³ de auga consumida ao ano e a xeración do 20% de todas as augas residuais do planeta. Así, alimentos, enerxía e roupa suman a inmensa maioría da pegada hídrica de cada fogar, un 94% (auga virtual), fronte a só o 6% restante correspondente á auga real que usamos directamente.

A pesar de todo o anterior, e mesmo asumindo que os supostos dos estudos poden orixinar unha gran variabilidade nos datos (como as estimacións da pegada hídrica do leite), os expertos máis críticos obxectan a interpretación dos resultados: dar a entender que cambios produtivos poden lograr reducións equivalentes de pegada hídrica, como sucede coas emisións de GEI, é enganoso, din. Segundo os expertos en emisións e cambio climático Aaron Simmons e Annette Cowie, da Universidade de Nova Inglaterra, cambiar a cultivos con menor pegada hídrica pode non supoñer o menor aforro de auga no medio ambiente se, por exemplo, os dereitos de irrigación poden comprarse e venderse, como ocorre a miúdo.

Thornton apunta que se unha industria consome auga e devólvea tratada á fonte, a súa pegada hídrica efectiva sería cero, e que en cambio os bosques arrebatan moita auga dispoñible ao medio, todo o cal cuestiona o mesmo concepto. Para o enxeñeiro especialista en augas Mike Muller, da Universidade de Witwatersrand (Sudáfrica), basearse na pegada hídrica para regular “pode facer aos pobres máis pobres e vulnerables” se non se atende ás necesidades particulares e locais. É por iso que xorden iniciativas como The Alliance for Water Stewardship, que se focaliza en medidas específicas para cada actividade e localización, tendo en conta as condicións locais.

O quecemento global está a intensificar o ciclo da auga, o que implica un maior risco de choivas torrenciais e inundacións / Chris Gallagher

Do que non hai dúbidas nin discrepancias é da necesidade de valorar e utilizar con mesura este recurso tan prezado. Tecnoloxías innovadoras tratan de facelo máis accesible nos lugares onde falta, pero non é só unha cuestión de mala repartición: tal como alerta o sexto informe de avaliación do Panel Intergobernamental de Cambio Climático (IPCC), o quecemento global está a intensificar o ciclo da auga a un ritmo maior do esperado, o que implica un maior risco de choivas torrenciais e inundacións. Un estudo de 2022 alerta de que a presión sobre a auga verde provocada polo cambio climático xa traspasou os límites planetarios seguros, e que por tanto achámonos nunha perigosa situación de insostenibilidad dos recursos hídricos. “A humanidade xa non está na zona segura”, conclúen os autores. “Necesítase unha acción inmediata para manter un ciclo da auga doce resiliente e fortalecedor”.

 FONTE: Javier Yanes/bbvaopenmind.com/ciencia