SABÍAS QUE...

SABÍAS QUE... SÓ DOUS PAÍSES DO MUNDO TEÑEN ACCESO A TRES OCÉANOS Á VEZ

Só dous países do mundo teñen acceso a 3 océanos á vez / Midjourney/Sarah Romero

Os océanos cobren máis do 70% da superficie do noso planeta e serven como elemento vital dos ecosistemas, así como de fronteiras para a exploración e o descubrimento. Aínda que é certo que case todos os países do planeta teñen acceso, polo menos, a un océano, resulta estraño compartir acceso entre un mar e un océano como é o caso de España, varios mares ou varios océanos, son dous países os que comparten costa con tres océanos: Rusia e Canadá.

Unicamente estas dúas nacións teñen acceso a tres dos cinco océanos do mundo simultaneamente: o Atlántico (é o segundo océano máis grande do noso planeta con 76762.000 km² de extensión), o Pacífico (que é o océano máis grande abarcando a terceira parte da superficie terrestre e o máis profundo con 10.924 metros) e o Ártico (que é o océano máis pequeno do mundo). Aínda que poderiamos dicir que só existe un océano global, esta vasta masa de auga está dividida xeograficamente en distintas rexións cos seus respectivos nomes. Os límites entre estas rexións evolucionaron co tempo por diversas razóns históricas, culturais, xeográficas e científicas.

CANADÁ: É o segundo país máis grande do mundo por superficie terrestre (despois de Rusia) con 9.884.670 quilómetros cadrados (a pesar de que só viven uns 38,7 millóns de habitantes), e goza dunha extensa costa que se estende por máis de 200.000 quilómetros: conta coa costa máis longa do mundo.

Desde onde colindan os océanos? Ao oeste, a escarpada e montañosa costa da Columbia Británica atópase co océano Pacífico, caracterizado por profundos fiordos e numerosas illas, incluída a magnífica illa de Vancouver. Ao leste, a costa atlántica de Canadá esténdese desde os pintorescos pobos pesqueiros de Nova Escocia ata as escarpadas costas salpicadas de icebergs de Terranova e Labrador. Os Grandes Bancos, situados fronte á costa de Terranova, foron historicamente un dos caladoiros máis ricos do mundo debido á confluencia da fría Corrente de Labrador e a cálida Corrente do Golfo.

Por último, ao norte, o arquipélago ártico de Canadá é un labirinto de illas, penínsulas e xeo tocadas polas xélidas augas do océano Ártico que albergan unha fauna única, como osos polares, narvales e diversas especies de focas. El Paso do Noroeste, un roteiro marítimo que conecta os océanos Atlántico e Pacífico a través do Ártico canadense, atravesando o Ártico e conectando o estreito de Davis e o de Bering, foi buscado durante moito tempo polos exploradores (e moitas das expedicións terminaron en traxedia), pero que se está volvendo cada vez máis navegable debido ao cambio climático e a retirada do xeo mariño.

RUSIA: Rusia ten acceso a tres océanos tamén: son o Atlántico, o Ártico e o Pacífico. Ao oeste limita co océano Pacífico; ao leste, co océano Atlántico, e ao norte, co océano Ártico. Aínda que o océano Atlántico non toca a Rusia continental directamente, a conexión a través do mar Báltico é suficiente para considerar que Rusia ten acceso tamén ás augas do Atlántico a través dos seus mares marxinais.

Ao oeste, o acceso de Rusia ao Atlántico realízase, por tanto, a través do mar Báltico, sendo a cidade portuaria de San Petersburgo un importante centro marítimo e cultural. Este mar de localización tan estratéxica foi unha área de importancia histórica e controvertida durante séculos.

A costa norte de Rusia está marcada polo xélido océano Ártico. O Roteiro do Mar do Norte, que discorre ao longo da costa ártica de Rusia, cunha lonxitude de máis de 3 millas náuticas (ou 5.556 quilómetros), reduce significativamente o tempo de viaxe entre Europa e Asia en comparación cos roteiros tradicionais a través da Canle de Suez. É o roteiro máis curto entre Europa e Asia.

A costa rusa do Pacífico alberga a cidade portuaria de Vladivostok, que serve como porta de entrada do país aos países da Conca do Pacífico. Rusia atópase, por tanto, bañada ao noroeste polo mar Báltico, ao norte polo océano Ártico, ao leste polo océano Pacífico (mares de Bering, de Ojotsk, do Xapón) e ao sur polos mares Negro, de Azov e Caspio.

FONTE: Sarah Romero/muyinteresante.es

SABÍAS QUE... POR QUE OS GRANDES SIMIOS E HUMANOS NON TEÑEN COLA?

Un orangután Orana Wildlife Park en Nova Zelandia / Sanka Vidanagama/NurPhoto

 

Trazo común en gran parte do reino animal, a cola está presente en todos os mamíferos, incluídos os sapiens, nalgún momento do desenvolvemento embrionario. No caso dos seres humanos, os gorilas ou os orangutáns desaparece ao final da xestación, aínda que quedan certos sinais en partes internas como na parte inferior da columna vertebral (especificamente entre a porción final do sacro e o cóccxis, unha zona comunmente chamada rabadilla).

Durante moito tempo, esa perda da cola identificouse unha característica distintiva dos simios e algúns científicos cren que podería desempeñar un papel importante no desenvolvemento do bipedismo. Presente na liñaxe dos primates desde a súa orixe, hai máis de 65 millóns de anos, a súa perda tivo que ocorrer despois da separación da rama que deu orixe a humanos, chimpancés e gorilas, hai uns 25 millóns de anos.

 

Hai uns días a revista Nature dedica a súa portada a unha investigación de científicos da Escola de Medicina Grossman de Nova York que desvela como a inserción dunha secuencia xenética móbil estaría relacionada coa súa perda.

Traballos anteriores vincularan máis de 100 xenes co desenvolvemento da cola en diversas especies de vertebrados, e os autores deste traballo exploraron a hipótese de que a súa ausencia producíase por unha modificación no ADN dun ou varios deles. En particular centráronse nun xene, chamado TBXT, cuxas mutacións asócianse con colas particularmente curtas en varios animais, incluídos os gatos de Manx.

Pero os autores do estudo descubriron que non dependía das mutacións do TBXT, senón da inserción dun fragmento de ADN chamado AluY no código regulador do xene. En concreto, a investigación apunta ao proceso polo que as instrucións xenéticas regulan as proteínas, as moléculas que conforman as estruturas e sinais do organismo. O ADN é lido e convértese en ARN e ARN mensaxeiro maduro (ARNm), que produce esas proteínas.

Un paso crave neste proceso prodúcese cando certas seccións, chamadas "espaciadoras" guían a maneira en que certas rexións cósense con outras (o que coñece como empalme de ARN), antes de ser eliminadas. Grazas á combinación de diferentes espaciadoras, un mesmo xene pode codificar varias proteínas. Os autores cren que AluY, un tipo particular de espaciadoras (ás veces chamado xene saltarín ou móbil) é o que inflúe na lectura do TBXT e que provoca a falta de desenvolvemento da cola.

De feito, cando o equipo de investigación realizou unha serie de experimentos con ratos para examinar se a modificación deste xene móbil afectaba as súas colas, descubriron unha variedade de efectos, incluídos que algúns ratos que nacían sen ela."Este achado é notable porque a maioría dos intróns humanos [porción de ADN transcrita en ARN] levan copias de ADN repetitivas e móbiles, sen ningún efecto sobre a expresión xénica. Con todo esta inserción AluY en particular fai algo tan evidente como determinar a lonxitude da cola", afirma Jef Boeke, un dos autores do estudo.

A través de experimentos con ratos (posibles grazas á utilización das tesoiras xenéticas CRISPR) os autores tamén observaron que a manifestación AluY aumentaba o risco de defectos na estrutura embrionaria que posteriormente forma o cerebro e a medula espinal, coñecida como tubo neural. Iso lévalles a expor que a perda de cola nos nosos antepasados puido ter como contrapartida un maior risco de defectos deste tipo.

"Futuros experimentos poñerán a proba esta teoría de que, nun antigo intercambio evolutivo, a perda da cola nos humanos contribuíu aos defectos conxénitos do tubo neural, como os relacionados coa espiña bífida, que hoxe se observan nun de cada mil neonatos", sinala Itai Yanai, outro dos autores do estudo.

Investigacións previas apuntaran que a perda da cola podería producirse para dar unha vantaxe evolutiva aos nosos antecesores que pasaron dunha vida que se desenvolvía fundamentalmente nas árbores para pasar máis tempo no chan, como Ardipithecus ramidus. Con todo o artigo en Nature ofrece unha explicación alternativa: hai 25 millóns de anos, grandes cambios xeográficos (provocados por movementos tectónicos) illaron a unha poboación na que unha deriva xenética, unha mutación aleatoria, puido achegar este cambio.

FONTE: Amado Herrero/elmundo.es/ciencia

SABÍAS QUE... POR QUE AS CAIXAS DE OVOS CONTEÑEN DOCE OVOS E NON DEZ?

A antiga Mesopotamia, berce da civilización sumeria, acadia, babilónica e asiria, foi un crisol de innovación tecnolóxica e cultural. Entre os seus logros máis notables está a invención da escritura, da roda e de sofisticados sistemas de medida, os cales foron esenciais para a administración, o comercio e a agricultura.

Sabemos que os mesopotámicos utilizaron un sistema sexagesimal, baseado no número sesenta. E é que o sistema decimal, por moito que nos guste, tan só é divisible por 2 e 5, mentres que a base 60 é divisible por 2, 3 e 5.

Se contamos cunha man usando o polgar a modo de punteiro, as falanxes do restantes catro dedos permítennos contar ata doce (unha ducia), tres falanxes por catro dedos. E se agora usamos a outra man a modo de multiplicador podemos chegar ata sesenta (12 x 5 = 60). Noutras palabras, coas dúas mans pódese contar ata sesenta cunha enorme facilidade.

O mundo está infestado de matemáticas, cóansenos polas fisuras cotiás sen que nos deamos conta. Son, mesmo, a clave de por que os ovos almacénense de doce en doce nas caixas de ovos e non, por exemplo, de dez en dez, en decenas.

A razón é meramente práctica, se utilizásemos o sistema decimal só poderiamos dividir por dous ou por cinco, pero as ducias permítenos ampliar os divisores, xa que é posible dividir por dous, por tres, por catro e por seis. Desta forma as caixas de ovos, aínda que as menosprecemos, convertéronse nun dos obxectos de deseño industrial máis revolucionario.

Para coñecer a orixe da primeira caixa de ovos témonos que remontar ata 1.911 cando un xornalista, Joseph Coyle, escoitou unha disputa entre un granxeiro local e o dono dun hotel como consecuencia de por que os ovos que lle proporcionaba chegan rotos á cociña do hotel. Na súa procura dunha solución práctica Coyle ideou unha caixiña de papel maché, a base de xornais vellos e con ocos acolchados a cada lado para colocar un ovo, tratábase da primeira caixa de ovos da historia.

A distribución é moi importante, xa que se os envases son pares permite que se poidan almacenar en filas, que non haxa ocos entre eles e que, por suposto, non caia ningún, ademais de ser máis fáciles de transportar.

Algúns defenden que para coñecer a orixe da caixa de ovos en ducia debemos viaxar á Antiga Roma. Cando os descendentes de Rómulo chegaron a Inglaterra desenvolveron un sistema de medidas e unidades que mesturaba o imperial co local, de forma que 1 chelín estaba formado por 12 peniques. Isto facía posible que un ovo custase 1 penique e 12 ovos, un chelín.

É precisamente en chan británico onde xurdiu a expresión a ducia do panadeiro ou a ducia longa. E é que inglés a expresión baker’s dozen (ducia do panadeiro) fai relación á tradición que tiñan os panadeiros medievais ingleses de sisar algo no peso do pan, polo que se estableceu a práctica de que os panadeiros desen 13 unidades cada vez que se lles pedía unha ducia, compensado desta forma a subtracción.

E xa que falamos de ovos, o mellor lugar para colocalos no frigorífico non é a porta, senón ao fondo da neveira, e preferiblemente na balda superior. A razón baséase en que a porta da neveira é o punto que máis cambios de temperatura sofre ao abrirse e pecharse de forma continua, o cal favorece a proliferación microbiana.

Os ovos teñen unha casca porosa sobre a que pode haber multitude de microorganismos, entre eles Salmonella. Cando se producen cambios bruscos de temperatura favorécese que aparezan pingas de condensación, as cales poden arrastrar os microbios cara ao interior do ovo a través dos poros e favorecer unha intoxicación alimentaria. Por tanto, doce, pero nunca na porta.

FONTE: Pedro Gargantilla/abc.es/ciencia

SABÍAS QUE... COMO FUNCIONA UN COMPÁS?

Etimolóxicamente compás (brúxula en castelán) procede do italiano bussola, que significa caixiña, e esta de o latín buxis, caixa, en referencia ao receptáculo que contiña e protexía á agulla imantada. Algúns defenden que compás é o diminutivo de ’bruxa’, xa que no Renacemento algúns europeos pensaban que un artefacto que sempre apuntaba cara ao mesmo punto xeográfico tiña que ser cousa de bruxas.

A verdade é que o magnetismo fascinou ao ser humano durante milenios. Os gregos e os chineses foron os primeiros en experimentar cos imáns e descubrir que a calamita, un tipo de ferro coñecido como actualmente como magnetita, posuía unha forza de atracción notable. Foron os chineses os primeiros en descubrir que un fragmento de calamita, que se move dentro dun círculo, sempre apunta nunha mesma dirección.

O compás é un invento chinés que apareceu no século XI. Cóntase que nas súas orixes os adivinos utilizaban unhas pedras magnetizadas para construír as súas táboas adivinatorias e que, nalgún momento, un deles decatouse de que as pedras sinalaban sempre cara a unha mesma dirección, o cal deu orixe á elaboración dos primeiros compases da historia.

Como é fácil imaxinar aqueles primeiros compases debían ser moi rudimentarios, apenas unhas agullas imantadas que flotaban en vasillas cheas de auga. Co paso do tempo o invento foise mellorando e reducindo en tamaño ata converterse nun instrumento fácil de transportar.

O primeiro uso práctico déronllo os navegantes, xa que grazas a ela podían completar a súa orientación. Ao parecer foi Zheng Hei, un navegante chinés da provincia de Yunnan, o primeiro en darlle un uso práctico durante as moitas viaxes que realizou pola mar oceánica.

O que quizais moitos non saben é que o compás de Zheng Hei apuntaba cara ao sur, do mesmo xeito que os compases chineses (luopan); a diferenza dos europeos que o fan ao norte, motivo polo cal algúns estudosos defenden que o compás do Vello Continente foi un invento independente.

Actualmente sabemos que a Terra crea un campo magnético na dirección Norte-Sur e compórtase como un imán moi grande, aínda que moi débil, situado ao longo do eixo de rotación, que é o eixo que pasa polo polo norte xeográfico (Norte) e o polo sur xeográfico (Sur). Por iso, os compases oriéntanse indicando precisamente esa dirección Norte-Sur.

Os compases están fabricadas con agullas de ferro imantadas e por iso senten atraídas polo «imán terrestre». Para construír os compases, primeiro as súas agullas deben ser imantadas utilizando un imán.

Un imán é un corpo que posúe magnetismo, é dicir, a capacidade de atraer a outros imáns e a metais como o ferro. Nestes corpos tamén falamos de polo norte e polo sur, aínda que non son exactamente o mesmo que os polos da Terra. En realidade, desde o punto de vista magnético, o polo norte da Terra correspóndese co polo sur dun imán.

A diferenza do noso polo norte xeográfico, que é fixo, o norte magnético da Terra desprázase a unha velocidade dun 15 km/ano. Este cambio de posición é debido ao ferro do núcleo terrestre que xera correntes eléctricas que producen un campo magnético. Nestes momentos o polo norte magnético atópase a un 1.600 km do polo norte xeográfico, preto da illa de Bathurst, na parte setentrional de Canadá.

FONTE: Pedro Gargantilla/abc.es/ciencia      Imaxe: es.wikipedia.org

SABÍAS QUE... DESDE CANDO TEMOS GRAMPADORAS?

Diferentes tipos de grampadoras / kalamazoo.es

Na extensa historia da innovación a miúdo pásase por alto a contribución do que poderiamos chamar ’inventos banais’, eses pequenos enxeños que simplifican a nosa vida sen recibir a cambio o recoñecemento que se merecen. Inventos triviais que cambiaron as nosas rutinas e entre os cales se atopan o abrelatas, o humilde afialapis, o post-it e, por que non, a grampadora.

A grampadora é unha ferramenta que se volveu indispensable tanto na oficina como nos nosos fogares, facilitando a creación de proxectos creativos e a organización de documentos. O seu nacemento é un claro exemplo de como as necesidades cotiás poden dar lugar a inventos enxeñosos que perduran ao longo do tempo.

A estrutura compacta e eficiente da grampa revela unha estética minimalista, unha construción enxeñosa coa que se logra unir de forma estable as páxinas sen comprometer a integridade do papel.

As primeiras grampas das que temos noticia fabricáronse en ferro e bronce na época romana e a súa finalidade era enlazar os perpiaños dunha edificación. Preferíanse as grampas de bronce ás de ferro, debido a que eran máis duradeiras e porque, ademais, non se oxidaban co paso do tempo, polo que non aumentaban de volume e non facían saltar as pedras.

Ao longo do medioevo empregáronse grampas de ferro para atar os perpiaños dunha mesma fiada. Adoitaban colocarse por parellas formando un encadeado, ademais os construtores adoitaban embutir as grampas no groso das pedras, fixándoas con chumbo ou xofre.

Da pedra pasouse ao papel. Ao parecer o primeiro prototipo da «grampadora de papel» xurdiu como unha demanda ’real’, unha necesidade do rei francés Luis XVII: necesitaba un instrumento que lle axudase a coser os seus documentos e organizalos. Cada unha daquelas primixenias grampas tiña a insignia da corte real gala.

Por incrible que pode parecernos a primeira grampadora non mantiña as follas unidas, senón que unicamente perforábaas e, unha vez furadas, había que unilas manualmente coa axuda dun cordón. Esta perforadora, porque esta era realmente a súa función, foi patentada polo estadounidense William H Rodger en 1859.

Tempo despois, en 1866, outro estadounidense George W McGill deseñou unha pequena máquina de cobre e zinc capaz de atravesar os papeis cunha grampa metálica que, ademais, mantíñaos suxeitos. Os primeiros modelos, a diferenza dos actuais, unicamente admitían unha grampa, sendo necesario recargalos constantemente, e tampouco as dobraba, polo que unha vez que a grampa atravesaba o papel había que cimbrarla a man. O prototipo foi mellorado trece anos despois polo propio McGill ao deseñar un modelo que era alimentado de forma automática cunha tira de grampas.

En 1937 viu a luz a Swingline Speed Stapler Non 3, un produto comercializado pola compañía Singline, cuxo mecanismo de carga era idéntico ao actual e non sendo necesario aplicar a forza dos modelos anteriores, polo que o grampado era sinxelo e práctico. Os modelos que utilizamos actualmente difiren moi pouco da Stapler Non 3 e as maiores modificacións realizáronse, fundamentalmente, na estética e non no seu funcionamento.

Vintage SWINGLINE No. 3 Speed / ebay.com

E que pasa se nos equivocamos e puxemos a grampa onde non debiamos? Pois non nos queda máis remedio que retirar a grampa. A primeira patente dun quitagrampas atopámola no ano 1969, foi unha ocorrencia de Joseph A Foitle de Overlard Park, un estadounidense fincando en Kansas.

FONTE: Pedro Gargantilla/abc.es/ciencia

SABÍAS QUE... PARA QUE SERVE BOCEXAR?

Abres a boca separando as mandíbulas todo o posible, inspiras profundamente, expiras algo menos do que inhalaches e terminas pechando as mandíbulas cunha sensación de benestar.

O ser humano, como calquera vertebrado, bocexa e leste é un dos rituais máis antigos do reino animal. Os mamíferos e a maioría do resto dos animais dotados de columna vertebral fano: peixes, tartarugas, crocodilos e aves. Desde moi cedo o ser humano empeza a bocexar, o que corrobora as orixes remotas do bocexo. É máis, empezamos a bocexar dentro do ventre da nosa nai, ao final do primeiro trimestre do desenvolvemento prenatal. Para Darwin era unha proba de que compartimos unha orixe común: “ver un can ou un cabalo bocexar faime sentir que todos os animais están construídos coa mesma estrutura”.

Causado polo cansazo, o aburrimento ou a dixestión, a supervivencia do bocexo, practicamente inmutable durante millóns de anos, indica que debe ter unha función evolutiva fundamental. Pero, para que? Serve para “arrefriar o cerebro”? Para espertar a atención? Ou está relacionado coa excitación sexual? Aínda non atopamos respostas definitivas.

Abrir a boca desata un bulebule de sinais bioquímicas no cerebro. A dopamina, a oxitocina, a acetilcolina, a serotonina ou a hipocretina son algunhas das substancias que interveñen no pouco comprendido proceso neuronal que se activa cando bocexamos. En concreto, a dopamina parece desempeñar un papel crucial. Así, esta substancia escasea no cerebro dos enfermos de Parkinson, que tamén presentan unha case total desaparición dese comportamento. Algúns fármacos que alivian o mareo nas viaxes inhibindo a acetilcolina tamén reducen de forma notable a súa frecuencia. Ademais, os científicos detectaron a aparición de hormonas sexuais e substancias opioides durante o proceso.

Quere dicir isto que toda esa maquinaria cerebral actívase para disparar un simple sinal de aburrimento? Conducir, ler, esperar, viaxar en transporte público... as actividades monótonas e repetitivas son as situacións nas que o bocexo asáltanos con maior frecuencia. Outras situacións son os momentos antes de deitarse e os que seguen ao espertar, despois de inxerir unha comida abundante, as horas de xaxún ou o mareo nas viaxes. Ningún deses escenarios parece xustificar a complexidade cerebral e a permanencia milenaria do bocexo.

E que dicir doutras situacións en nada similares ás que mencionamos? Os atletas antes das competicións, os paracaidistas nos momentos previos ao primeiro salto, cando te tes que enfrontar a un exame, os músicos que se preparan para un concerto... O bocexo actívase antes dun acontecemento importante.

O mesmo sucede no mundo animal: en moitas especies bocexar precede ao apareamiento. Os peixes loitadores siameses machos experiméntano antes de atacar a un rival; nos zoos é moi común ver a leóns e simios abrindo a boca cando queda menos dunha hora para comer. Do mesmo xeito, os depredadores adoitan facelo antes de ir de caza e as hienas mentres rodean unha carroña.

Todo isto contradi á teoría máis popular do bocexo: serve para “osixenar” o cerebro. Isto xa quedo descreditado nos anos 80 do pasado século cando Robert R. Provín, psicólogo da Universidade de Maryland decidiu poñer esta explicación aproba. Un conxunto de estudantes inhalaban aire con distintas concentracións de CO₂ mentres pensaban en bocexar. De media, os voluntarios reaccionaron bocexando unhas 24 veces por hora independentemente da concentración de CO₂ que inhalaban.

Doutra banda, Ronald Baenninger da Universidade de Amorne (EEUU) entregou a un grupo de persoas un equipo portátil e pediulles que apertasen un botón cada vez que bocexasen. Despois de recoller datos durante dúas semanas Baenninger atopou que a maior frecuencia rexistrábase uns 15 minutos antes de que realizasen algunha actividade que requiría unha atención especial. Este experimento parece indicar que atopámonos diante dun sistema que incrementa a alerta nos animais. Mesmo explicaría por que bocexamos cando nos aburrimos: é un intento do corpo de resistirse a caer nun estado de desconexión coa contorna.

Con todo esta hipótese non explica o fenómeno máis incrible: o bocexo contaxioso. É un fenómeno intrigante e universal que se caracteriza pola tendencia das persoas para bocexar ao ver que outros o fan. Este fenómeno foi obxecto de numerosos estudos, e observouse que é unha resposta automática e case involuntaria. Crese que está vinculado á empatía e a capacidade de comprensión emocional entre individuos, aínda que outros estudos apuntan a que está máis relacionado coa idade de quen bocexa e de quen o mira. A chamada "imitación inconsciente" pode explicar por que bocexamos ao ver a outros facelo, xa que o noso cerebro tende a copiar automaticamente certos comportamentos observados noutros.

Curiosamente, non todos son igualmente susceptibles ao bocexo contaxioso. Entre aqueles que mostran unha menor propensión atópanse as persoas con trastornos do espectro autista (TEA). Observouse que as persoas con TEA tenden a bocexar menos ao ver a outros facelo en comparación coa poboación xeral. Este fenómeno é o que levou a especular sobre a conexión entre a empatía e o bocexo contaxioso. A empatía, a capacidade de entender e compartir os sentimentos dos demais, parece desempeñar un papel crucial na disposición para contaxiarse do bocexo. As persoas con TEA, que a miúdo enfrontan desafíos na comprensión dos sinais sociais e emocionais, poderían exhibir menos contaxio de bostezos debido a diferenzas na función empática.

Desde o punto de vista neurobiolóxico, o bocexo contaxioso involucra varias rexións cerebrais. Estudos de resonancia magnética funcional (fMRI) identificaron a activación de áreas como a cortiza motora primaria, a cortiza premotora e a insua anterior. Estas áreas están asociadas coa planificación e execución de movementos, así como coa percepción e procesamento das emocións. A insua, en particular, parece desempeñar un papel crave na empatía e a conciencia emocional, o que podería explicar por que está involucrada no contaxio do bocexo.

As teorías sobre as funcións evolutivas do bocexo contaxioso suxiren que podería evolucionar como unha forma de comunicación non verbal para sincronizar os estados de alerta e soño en grupos sociais. Esta sincronización podería proporcionar vantaxes adaptativas ao mellorar a cohesión social e a coordinación de actividades.

FONTE: Miguel Ángel Sabadell/muyinteresante.es

SABÍAS QUE... POR QUE AS MINAS DOS LAPIS FABRÍCANSE CON GRAFITO)

Un artistas debuxan a lapis / Adobe Stock

Antes da aparición do grafito os artistas debuxaban con tintas a pluma ou pincel, carboncillos ou pasteis, e con baleas metálicas de prata, cobre, chumbo ou ouro. De todas estas modalidades as máis utilizadas eran as de chumbo e prata, xa que permitían realizar un trazo similar ao que se conseguía co proceso de gravado.

A chamada ’punta de prata’ tradicional realizábase cun arame, como os que se usan en xoiería, que tiña os extremos redondeados para evitar o raspado da superficie para debuxar.

Grafito/ es.wikipedia.org

Ao longo do medioevo aplicábase este arame directamente sobre manuscritos de pergamiño, pero no século XIV o proceso sufriu cambios notables e comezou a empregarse sobre soportes previamente preparados, utilizando unha imprimatura a base de cola de coello, gesso auténtico e branco de chumbo.

No ano 1564 incorporouse o grafito ao universo da escritura e o debuxo. O acontecemento tivo lugar en Inglaterra, sabemos que preto da fronteira con Escocia caeu unha terrible tormenta que derrubou algunhas árbores, o cal provocou que un xacemento de grafito aflorase á superficie e quedase á vista de todos. Os cidadáns empezaron a utilizalo para realizar marcas cun éxito sen precedentes, ata o punto que rapidamente comezou a venderse en forma de barritas.

A pesar de todo, as primeiras barriñas de grafito tiñan un gran problema: a sucidade que deixaban co seu uso. A solución chegou moito tempo despois: en 1795. Ese ano o francés Nicolas-Jacques Contei mesturou grafito con arxila elaborando o primeiro lapis da historia. Apenas cinco anos despois John Eberhard fundou en Estados Unidos a primeira fábrica de produción de lapis a gran escala.

O grafito achega a cor negra da escritura á vez que a arxila actúa como axente de unión, dando forma e resistencia á mina. Canto máis grafito conteña un lapis máis suave será a súa mina e permitirá que a escritura sexa máis branda e escura; mentres que a maior proporción de arxila a mina será máis dura e os trazos serán máis nítidos e claros.

Neste momento dispoñemos de lapis con minas de diferentes durezas que son clasificados coas letras H, HB, F e B. A letra H, do inglés hard, duro, fai referencia a aqueles lapis que deixan pouca pegada no papel, polo que son ideais para realizar os primeiros esbozos e as liñas de guía das acuarelas.

Os lapis clasificados dentro da categoría HB son aqueles que teñen minas situadas no espectro entre o brando e duro, ideais para tomar notas, debido a que permiten unha escritura consistente e clara, sen deixar marca no papel. Os lapis coa letra F teñen prestacións similares ao HB e están fabricados cunha mina firme.

Por último, dispoñemos de lapis B, do inglés black, negro, que son os máis brandos e cos que conseguimos unha tonalidade negra máis intensa, sendo os máis aptos cando o que queremos é sombrear un debuxo.

FONTE: Pedro Gargantilla/abc.es/ciencia

SABÍAS QUE... POR QUE RAZÓN NON VEMOS TODOS AS MESMAS CORES?

O maxenta, o salmón, o fucsia e o coral son cores vivas e cativadoras que forman parte da nosa paleta cromática. Cada un deles posúe a súa propia identidade visual, evocando distintas asociacións e sensacións. Así, por exemplo, o maxenta é un ton brillante que se sitúa entre o púrpura e o vermello, emana enerxía e sofisticación; o salmón é un ton suave e cálido que transmite calidez e unha sensación acolledora; o fucsia é unha cor intensa e audaz, unha fusión entre o rosa e o púrpura que esperta vitalidade e entusiasmo, por último, o coral é unha cor versátil que se asocia coa vitalidade e o dinamismo.

Agora ben, somos todos capaces de distinguir estes catro cores? Ou, pola contra, sería posible que non fosen vistos de igual forma por tres persoas escollidas ao azar?

Ninguén dubida que as cores son elementos fundamentais que dan vida e significado á nosa contorna, constituíndo unha parte esencial da nosa percepción. Ademais, inflúen nas nosas emocións, comportamentos e experiencias. E é que, desde o resplandor do amencer ata o suave solpor, as cores rodéannos e ofrécennos unha riqueza visual incomparable.

As cores, ademais, permítennos expresarnos e comunicarnos de maneira non verbal. Na arte, a elección cromática inflúe na narrativa da pintura e con eles somos capaces de transmitir estilos, estados de ánimo e personalidades.

Sen centrámonos agora no terreo da fisioloxía, a nosa visión das cores comeza cos sensores situados na retina, os fotorreceptores, que transforman a información da luz en sinais eléctricos que son enviadas ao cerebro.

Os seres humanos estamos dotados de tres fotorreceptores diferentes, chamados conos, para ver as cores: S, M e L (short, medium e long). O cono S é o que percibe mellor o espectro curto (azuis e violetas), o cono L distingue as lonxitudes longas (laranxas e vermellos) e, por último, os conos M están deseñados para captar as cores relacionadas no espectro do verde. A información, finalmente, combínase para crear a paleta cromática.

Se poñemos cifras a este universo de cores, estímase que na nosa retina hai, aproximadamente, uns sete millóns de conos, os cales nos permiten distinguir ata dez millóns de cores diferentes.

Se baixamos un banzo na complexidade histolóxica, a chave para ver o inmenso azul do ceo ou o verde do noso xardín reside nunhas moléculas chamadas opsinas, que se atopan localizadas nos conos.

As persoas daltónicas teñen unha debilidade patolóxica nos fotorreceptores para o verde, de forma que perden a sensibilidade aos tons relacionados con esta cor. No outro extremo atópanse as persoas que teñen catro fotorreceptores en lugar de tres, coñécellas como tetracrómatas e isto significa que son máis sensibles á cor na escala situada entre o vermello e o verde. Calcúlase que un 50% das mulleres teñen catro conos, en lugar de tres. Por iso son elas na súa maioría as que describen obxectos de cor magenta, salmón, fucsia ou coral.

Quizais, só quizais, cando os nosos devanceiros eran cazadores-recolectores cada sexo desenvolveu unhas habilidades cromáticas diferentes para realizar as súas actividades. As mulleres, máis dedicadas a labores de recolección, desenvolveron un mellor recoñecemento de obxectos estáticos, xa que era moi importante discernir as plantas velenosas das que non o eran. Pola súa banda, eles, os encargados da caza, especializáronse en detectar obxectos en rápido movemento.

Outro aspecto importante, e que pon de manifesto por que non todos detectamos os mesmos cores, é que os conos non están sós na retina, comparten hábitat cos bastóns, os cales permítenos ver a contorna cando a luz escasea. Estes fotorreceptores están especializados no espectro visual comprendido entre o S e o M, o que se corresponde cos tons do azul claro ou cian. Noutras palabras, percibimos de distinta forma as cores segundo a intensidade de luz que haxa no ambiente.

A todo isto, habería que engadir que o cristalino cambia coa idade, volvéndose máis opaco á luz azul, e que a mácula ocular pode entorpecer a visión dos tons máis fríos. Por último, pero non por iso menos importante, habería que engadir á ecuación da percepción das cores o acervo cultural, o cal intervén na categorización cromática da nosa contorna.

FONTE: Pedro Gargantilla/abc.es/ciencia