vgomez

Hoxe ingreseivos 365 días de boa sorte, alegría e felicidade nas vosas contas número 2014. Adminístrádeos ben, que non hai para máis.

Feliz ano! 

1 de xaneiro: Lúa Nova

4 de xaneiro: Parihelio (Punto da órbita da Terra máis próximo ao Sol:148,70 millóns de quilómetros), ás 12 horas.

8 de xaneiro: Cuaro Crecente

16 de xaneiro: Lúa Chea

24 de xaneiro: Cuarto Minguante

30 de xaneiro: Lúa Nova

Chuvia de meteoros: Cuadrántidas, actividade dende o 28 de decembre ao 12 de xaneiro, con máximo o 3 de xaneiro. Son meteoros de grande tamaño con estelas que poden durar de 3 a 4 minutos.

Noé na entrega do premio / Imaxe: Agustín Ferreira Lorenzo / Anabam

Noé Ferreira Rodríguez, antigo alumno do noso IES e membro de ANABAM, conseguíu o 3º premio de relatos na edición 2013 de Efervescencia "A Ciencia que Conta".

O relato, que le va por título "A viaxe de Wong a través do mundo", trata sobre a imaxinaria viaxe da ameixa asiática, esa que dende os anos oitenta está no río Miño.

Ae queres ler o relato premiado ssó tes que premer AQUÍ .

Parabéns Noé!

FONTE: galiciasuroeste.info

Cartel da película / Imaxe:ecartelera.com

Esta fin de semana chega aos cines unha película de aventuras, destinada ao consumo infantil: O MEDALLÓN PERDIDO . Unha historia dun mundo perdido onde as aventuras e os valores como a humildade, o compañeirismo e a valentía son os protagonistas. 

Título orixinal: The Lost Medallion: The Adventures of Billy Stone

Ano: 2013

Duración: 97 minutos

Xénero: Aventuras

País: EE.UU.

Director: Bill Muir

Guión: Bill Muir

Produtora: Tailandia-EEUU. Kaos Entertainment / Downes Brothers

Música: Marc Fantini, Steffan Fantini

Fotografía: Brian Baugh

Reparto: Billy Unger, Sammi Hanratty, James Hong, Jansen Panettiere, Alex Kendrick, Mark Dacascos, William Corkery, Lisa LoCicero, Hal Rudnick, Sidney S. Liufau, Tiya Sircar, Jennifer Rhodes, Ken Streutker, Tanapol Chuksrida, Schnitrnunt Busarakamwong, Sahajak Boonthanakit, Andrew Franklin, Brie Bernstein, Harmon Jones, Marlowe Peyton, Tenzing Norgay Trainor, Merit Leighton, Casey Jones, Alex Dean, Connor Dean, Mark Charnick, John Marengo Eric Unger

Sinopse: O "Medallón Perdido" comeza cando Daniel Anderson visita un orfanato e os nenos pídenlle que lles conte un conto. Daniel cóntalles a historia de Billy Stone e Allie, dous amigos de 13 anos que atopan un medallón que estivera perdido por centos de anos e accidentalmente transpórtaos ao pasado a unha illa remota. Para salvar a vida de Allie, Billy entrégalle o medallón a Cobra, un guerreiro do mal que goberna a illa. Para recuperalo e salvar a illa da escravitude, Billy e Allie debe aprender a traballar en equipo co novo e arrogante herdeiro ao trono, o seu mellor amigo e un sabio ancián.

Mosaico do Ano Internacional da Luz 2015 / SOCIEDADE EUROPEA DE FÍSICA

A Asemblea Xeral da ONU proclamou 2015 como Ano Internacional da Luz, coincidindo con varios aniversarios de descubrimentos na área dende hai mil anos e co obxectivo de destacar "a importancia das tecnoloxías baseadas na luz que poden promover o desenvolvemento sostible e ofrecer solucións aos problemas mundiais sobre enerxía, educación, agricultura e saúde", explica a Sociedade Europea de Física nun comunicado. Participarán nese ano conmemorativo a Unesco, sociedades e unións científicas, institucións educativas, plataformas tecnolóxicas, organizacións sen ánimo de lucro e socios do sector privado.

A iniciativa do ano da luz foi presentada, en novembro de 2013, por México.

Entre outras moitas actividades, en 2015 celebraranse os aniversarios de avances cruciais relacionados coa luz, como os traballos sobre óptica de Ibn Al-Haytham durante a idade de ouro do Islam, o concepto da luz como unha onda proposto por Auguste Jean Fresnel en 1815; a teoría electromagnética da propagación da luz proposta por James Clerk Maxwell en 1865, a teoría do efecto fotoeléctrico formulada por Einstein en 1905 e a curvatura da luz no espazo pola Teoría da Relatividade Xeral de 1915; é descubrimento da radiación cósmica de fondo por Arno Penzias e Robert Wilson en 1965 e os logros de Charles Kao ese mesmo ano, sobre a transmisión da luz por fibras para comunicación óptica.

O ano internacional conta co apoio de asociacións científicas internacionais e será administrado por un comité directivo en colaboración co programa Internacional de ciencias Básicas daUnesco e unha secretaría no Centro Internacional de Física TeóricaAbdus Salam (ICTP). Ademais, conta co apoio da Sociedade Europea de Física, a Sociedade Internacional para a Óptica e a Fotónica(SPIE), a Sociedade Óptica (OSA), a Sociedade de Fotónica (IEEE), a Sociedade Americana de Física e a rede lightsources.org.

FONTE: Xornal El País/Ciencia

Os Magos de Oriente, a Estrela e o Portal / Imaxe:blogdeoaxaca.org 

No evanxeo de San Mateo lese: " Onde está o neno que naceu para ser o rei dos xudeus? Vimos a súa estrela no leste e viñemos aquí a renderlle homenaxe". Tras preguntar isto ao rei Herodes, os Magos de Oriente volven ver a estrela que, segundo se deduce da súa pregunta, perderan.

A estrela aparece no evanxeo como outros cumprimentos das profecías do Antigo Testamento: "... virá unha estrela nacida de Jacob [...] que desfará as esquinas de Moab e destruirá os descendentes de Sheth". Na tradición cristiá, unha estrela que se move guía uns ’Reis’ cara ao portal de Belén. Este aparece só no evanxeo San Lucas, pero nel non hai estrela nin magos.

Antonio Ruiz Elvira, catedrático de Física Aplicada, recorda que "non" hai rexistro histórico desa estrela". Arredor do ano cero non pasou ningún cometa polo sistema solar. Giotto pintou unha das primeiras estrelas de Belén tras ver o cometa Halley... en 1301. Pero non se viu nas datas do nacemento. Os rexistros de Babilonia non describen ningún evento astronómico de importancia, nin sequera unha conxunción de planetas. A estrela de Belén introduciuse para poder dicir que se cumprira unha das profecías sobre un Mesías para o pobo de Israel. Hoxe iso non interesa, e o Mesías non é un guerreiro liberador dunha pequena rexión do planeta, senón un sabio que sinala que o que hai que liberar é a mente humana de ideas absurdas.

FONTE: Antonio Ruíz de Elvira / Mario Viciosa / Daniel Izeddin / Xornal El Mundo

Como facer unha serigrafía personalizada? Aquí tes os pasos a seguir.

Atención: Coidado coa plancha, pode producir queimaduras graves.

FONTE: experimentoscaseros.info

A canle de Panamá é unha canle de navegación, localizada en Panamá , no punto máis estreito entre o mar Caribe (océano Atlántico) e o océano Pacífico. Inaugurado o 15 de agosto de 1914, tivo un grande efecto na economía mundial ao diminuír a distancia e os tempos da comunicación marítima entre os océanos Atlántico e Pacífico, xa que antes tiñan que dar a volta o Cabo de Fornos, o que provocou melloras económicas e comerciais durante case todo o século XX e o que levamos do XXI.

Pero cos anos os barcos foron medrando e as dimensións da canle son as mesmas que na súa inauguración polo que os maiores barcos que hoxe circulan son os denominados Panamax (determinados polas dimensións das cámaras das esclusas da canle, isto é: 33,53 metros de anchura por 320 metros de lonxitude).

Ante esta situación e coa aparcición dos barcos que superan as medidas da canle (denominados Post-Panamax), a competencia da canle de Suez (moito máis ancha) e as posibles rutas alternativas que empezan a posicionarse, fixeron que tralo referendo nacional do 22 de outubro de 2006 no que o pobo panameño cun 76,8% do voto, o proxecto dun novo carril de tráfico ao longo da canle construíndo un novo xogo de esclusas fose aprobado.

A realización deste megaproxecto foi encargado a un consorcio, o Grupo Unidos pola Canle (GUPC), no que participa a empresa española  Sacyr, que de seguro coñeceredes pois nestes días está nos medios de comunicación por pedir un sobrecustesde 1.600 millóns de dólares (1.177 millóns de euros) por problemas xeológicos non detectados.

No vídeo superior tedes toda a historia da canle de Panamá e tamén os datos desta ampliación, que fan desta canle unha obra faraónica do seculo XX e, por agora, do século XXI.

Nubes e chuvia / Imaxe:teinteresa.es

As temperaturas medias globais aumentarán polo menos 4° C para o ano 2100 e, potencialmente, máis de 8° C para 2200 se as emisións de dióxido de carbono non se reducen, segundo unha nova investigación publicada na revista Nature. Os científicos acharon que o climático global é máis sensible ao dióxido de carbono do que se sinala na maioría das estimacións previas.

Esta nova investigación tamén parece resolver un dos grandes temas descoñecidos da sensibilidade climática, o papel da formación de nubes e se isto vai ter un efecto positivo ou negativo sobre o quentamento global. A clave para esta estimación pódese encontrar nas observacións no mundo real de todo o papel do vapor de auga na formación de nubes.

Anteriormente, as estimacións da sensibilidade da temperatura global a unha duplicación do dióxido de carbono oscilaron entre 1,5° C e 5° C. Esta nova investigación fala de que as temperaturas medias globais aumentarán entre un 3° C a 5° C, cunha duplicación do dióxido de carbono, explica  o Centro de Excelencia para o Clima da Universidade de Nova Gales do Sur.

As observacións mostran que cando o vapor de auga é absorbido pola atmosfera a través da evaporación, as correntes ascendentes poden elevarse a 15 kilometros para formar nubes que producen chuvias intensas ou elévanse a poucos quilómetros antes de regresar á superficie sen formar nubes de chuvia.

FONTE: Xornal El Mundo/Ciencia

De volta ás clases / Imaxe:fotolog.com

Remataron as vacacións!

Comezamos a 2ª avaliación do curso, que ten unha particularidade: rematará antes das próximas vacacións (Semana Santa, que serán en abril). Exactamente a entrega de notas será o 21 de marzo, venres. A razón, de non ser así a última avaliación quedaría moi descompensada.

Neste tempo teremos unhas minivacacións : O ENTROIDO, que serán os días 3, 4 e 5 de marzo (luns, martes e mércores).

Espero que estedes preparados para afrontar, ao meu entender, a avaliación fúndamental de todo o curso, pois deixará claro as posibilidades reais de superar o curso definitivamente na 3ª avaliación.

Ánimo e boa avaliación!

Imaxaxe coma estas ou tamén estoutras, nas que se amosan o temporal na costa guardesa do día 6, deron a volta ao mundo.

O humorista gráfico Davila, no xornal Faro de Vigo de onte, plasmou na súa viñeta este tema.

A verdade é que foi un temporal moi duro!

Recreación artística do Dormaalcyon latouri / Charlène Letenneur (MNHN)/Pascale Golinvaux (RBINS).

Un novo fósil descuberto en Bélxica botou luz sobre a orixe dalgúns dos mamíferos modernos máis coñecidos. Os cans e os gatos, así como os osos, as focas e as denociñas, todos carnívoros, cuxos primitivos antecesores datan de hai 55 millóns de anos (o comezo do período de tempo chamado o Eoceno). Un novo estudo, publicado na revista Journal of Vertebrate Paleontology, describe un deses primeiros antepasados.

A especie, bautizada como Dormaalocyon latouri, fora encontrada previamente na localidade belga de Dormaal. Novos exemplares descubertos investigadores do Real Instituto Belga de Ciencias Naturais, permitiron caracterizar mellor o animal.

Os novos exemplares inclúen máis de 250 dentes e ósos do nocello. A aparición de tantos dentes, mesmo algúns de leite, é toda unha sorte, xa que desta forma pode describirse a fila enteira da dentadura do animal. O feito de que teñan un aspecto tan primitivo e a súa época tan temperá implican que o Dormaalocyon está preto da orixe dos carnívoros, e que esta orixe puido ser Europa.

Os ósos dos nocellos, pola súa banda, suxiren que esta especie era arbórea, que vivía e movíase de árbore en árbore. Posiblemente habitaba unha zona cálida, húmida e boscosa, pouco despois dun evento chamado o Máximo Térmico do Paleoceno-Eoceno, un período extremadamente cálido que afectou á evolución de moitos grupos de mamíferos, incluíndo estes antigos carnívoros. Os investigadores consideran  que o feito de que o Dormaalocyon fose arbóreo e que os carnívoros se dirixisen a América do Norte en torno a este momento, suxire a existencia dun cinto de bosques de folla perenne continuo en altas latitudes durante esa época.

Aínda que preto da orixe dos carnívoros, os fósiles suxiren que mesmo houbo especies máis primitivas no grupo nun período de tempo anterior, o Paleoceno.

Máis fósiles deberán atoparse para responder á pregunta sobre a orixe destes animais!

FONTE: Xornal abc/ciencia

Imaxe das galaxias primitivas capturada polo telescopio Hubble / NASA

Un grupo de astrónomos da Universidade de California conseguiu localizar, utilizando o telescopio espacial Hubble , a poboación galáctica orixinal, a que fixo posible que o ceo se poboase de estrelas nos primeiros tempos de existencia do Universo en que vivimos.

O grupo galáctico recén localizado é o máis numeroso xamais visto no Universo remoto. E os seus membros son as galaxias máis pequenas e escuras das que se tiña noticia ata agora. Para capturar o seu debil luz, os astrónomos tiveron que realizar larguiísimas exposicións cos instrumentos do Hubble no rango da luz ultravioleta.

O estudo resultante, presentado hai uns días na 223 reunión da Sociedade Astronómica Americana, celebrada en Washington, publicarasse próximamente no The Astrophysical Journal.

Trátase de 58 novas e diminutas galaxias, nacidas hai máis de 10.000 millóns de anos, durante o apoxeo do nacemento de novas estrelas. As novas galaxias son cen veces máis numerosas que as súas "primas" máis masivas, pero tamén cen veces menos luminosas que calquera outra galaxia detectada ata agora nas profundidades do espazo do Universo primitivo.

En condicións normais, estas galaxias terían sido demasiado débiles como para ser detectadas polo Hubble. Pero os astrónomos lograron facer que o telescopio espacial traballase "en equipo" xunto a un "zoom" espacial natural, unha lente producida pola gravidade de Abell 1689, un enorme cúmulo galáctico non demasiado afastado de nós.

O cúmulo é tan masivo que é capaz de magnificar a luz que recibe das galaxias máis afastadas que ten detrás grazas a un fenómeno coñecido como "lente gravitacional", no que a curvatura mesma do espazo actúa como un xigantesco espello de feira, que deforma a luz, facéndoa máis brillante.

Moi diferentes ás que hai a noso arredor, estas galaxias primitivas non forman maxestosas espirais nin poderían catalogarse dentro das demais familias galácticas coñecidas. A análise do Hubble mostra que son pequenas, de apenas uns centos de anos luz de diámetro (a nosa Vía Láctea, por exemplo, mide 50.000 anos luz de punta a punta), e que teñen formas irregulares.

Nelas están as respostas a moitas das preguntas que hoxe se fan os astrónomos, e que permitirán saber por que as cousas son tal e como as vemos.

FONTE: Xornal abc/ciencia

O investigador Byrappa Venkatesh sostén unha quenlla elefante (Callorhinchus milii) en Tasmania (Australia) / B. V.

É unha das quenllas máis raras do planeta. A natureza dotouno dunha especie de trompa que lle permite escarvar no fondo mariño para cazar crustáceos e que lle valeu a Callorhinchus milii o alcume de quenlla elefante.

Agora, un equipo internacional de investigadores secuenciado o seu xenoma, unha información coa que pretenden coñecer mellor este particular animal que vive en augas mornas de Nova Zelandia e do sur de Australia, en profundidades de entre 200 e 500 metros. E é que, máis alá do seu estraño aspecto, os científicos queren investigar como evolucionou o sistema inmune desta lonxeva especie e descubrir por que en lugar de ter ósos, o esqueleto das quenllas é cartilaxinoso.

Os detalles desta investigación, na que se comparou o xenoma da quenlla elefante co dos humanos e os doutras especies de vertebrados xa secuenciados, publícanse esta semana na revista Nature .

As quenllas son uns animais particularmente interesantes dende o punto de vista evolutivo, pois encóntranse entre os vertebrados con mandíbulas articuladas máis antigos que aínda non se extinguiron.

Os vertebrados con mandíbulas coñécense globalmente como gnatostomados e divídense en dous grandes grupos: os que teñen esqueletos óseos e os que posúen un esqueleto de cartilaxes.

FONTE: Xornal El Mundo/Ciencia

Os puntos vermellos sinalan a traxectoria do asteroide. O que está no cadrado, é un zoom nunha das deteccións / NASA/JPL 

A NASA detectou un asteroide "potencialmente perigoso" que parece dirixirse cara á Terra. O asteroide chámase 2013 YP139 e polo momento cecopiláronse relativamente poucos datos sobre o corpo rochoso, dado que foi descuberto polo telescopio Neowise, reactivado o pasado mes de setembro tras un longo período de desconexión.

2013 YP139 mide aproximadamente 650 metros e encóntrase actualmente a uns 43 millóns de quilómetros da Terra. Tamén se sabe que é moi escuro, "negro como o carbón".

Segundo a NASA, estímase que se continúa a súa traxectoria actual pasará moi próximo á Terra. A distancia do seu paso sería mesmo menor á cal orbita a Lúa.

Precisamente por iste motivo e debido ao seu tamaño, a axencia espacial catalogouno de "potencialmente perigoso". Non obstante, a súa aproximación non se producirá este século, afirma a NASA.

FONTE: Xornal abc/ciencia

Delfín Climene (Stenella clymene) / PLoS ONE 

A hibridación natural, é dicir o resultado do cruzamento entre individuos de especies diferentes, é un proceso común en plantas, peixes e mesmo aves pero moi pouco habitual en mamíferos.

Un estudo xenético publicado esta semana na prestixiosa revista PLoS ONE  mostra, en cambio, un dos primeiros casos documentados de hibridación natural en cetáceos. O traballo encabezado por expertos do Museo Americano de Historia Natural, Wildlife Conservation Society, Instituto Sakler de Xenómica Comparada e Universidade de Lisboa indica que o pequeno  delfín Climene  (Stenella clymene), tamén coñecido como delfín acróbata pola súa habilidade nos saltos, é o resultado dunha hibridación natural do delfín listado (Stenella coeruleoalba) e o delfín xirador ou acróbata de fociño longo (Stenella longirostris).

O resultado deste cruzamento é unha especie que, entre outras características, herdou a habilidade para saltar sobre a auga dun dos seus proxenitores (non se sabe con certeza, pero posiblemente sexa o pai) e o fociño curto do outro proxenitor (posiblemente a nai sexa da especie do delfín listado).

A clasificación do delfín Clímene supuxo un desafío para os taxonomistas, que inicialmente consideraron que era unha subespecie do delfín Stenella longirostris. En 1981, as análises morfolóxicas exhaustivas estableceron que se trataba dunha especie distinta mentres que os datos xenéticos aclararon agora que a orixe do delfín Clímene é unha mestura directa de dúas espécies moito máis coñecidas e estendidas polo Atlántico.

Como base na investigación, os autores examinaron o ADN nuclear e mitocondrial de mostras de pel obtidas a partir dos dous delfíns en liberdade por medio de dardos de biopsia e delfíns falecidos obtidos a través de eventos de varamento. Usando mostras de 72 delfíns individuais, os investigadores ampliaron un marcador de ADN mitocondrial e seis marcadores de ADN nuclear como medio para analizar a evolución da relación entre o delfín listado e os seus parentes máis próximos.

O equipo descubriu que mentres que o xenoma mitocondrial do delfín Clímene se parecía máis ao delfín listado, o xenoma nuclear revelou unha relación máis estreita co delfín xirador.

FONTE: Joaquim Elcacho /Xornal La Vanguardia/Natural

Como facer un foguete cunha bolsiña de té? Aquí tes os pasos a seguir.

Atención: Coidado co lume!

FONTE: experimentoscaseros.info

Cartel da película / elseptimoarte.net

Esta fin de semana chega aos cines a película “Mandela: Do mito ao home”. Adaptación ao cine da historia persoal dun dos líderes máis venerados do mundo, Nelson Rolihlahla Mandela e baseada na súa autobiografía.

Esta é a súa ficha técnica: 

Título: Mandela: Do mito ao home

Título Orixinal: Mandela: Long Walk to Freedom

Xénero: Biográfico / Drama

Nacionalidade: Reino Unido, Sudáfrica

Ano: 2013

Duración: 139 minutos

Produtora: Coprodución Sudáfrica-Reino Unido; Pathé / Distant Horizon / Film Afrika Worldwide

Director: Justin Chadwick

Guión: William Nicholson

 Música: Alex Heffes

Fotografía: Lol Crawley

Reparto: Idris Elba, Naomie Harris, Tony Kgoroge, Riaad Moosa, Jamie Bartlett, Lindiwe Matshikiza, Terry Pheto, Deon Lotz, Rohil Aniruth, Armand Aucamp, Carl Beukes, Garth Breytenbach, Gys de Villiers, Mark Elderkin, Nomfusi Gotyana

Sinopse: A película percorre a excepcional vida do personaxe, dende os seus primeiros anos como neno pastor no campo en Transkei ata a súa investidura como o primeiro presidente democrático de Sudáfrica. O protagonista estivo 27 anos no cárcere como preso político. Tras a súa excarceración, dedicouse a liderar os acordos necesarios para conseguir unha democracia multirracial en Sudáfrica, e no ano 1994, a súa loita fíxose realidade. Nelson Mandela foi o representante da batalla contra o Apartheid, o movemento discriminatorio e racista que estivo vixente ata os anos 90. O Apartheid permitiu que Sudáfrica estivese a dividir case 80 anos o país por razas. Grazas ao seu gran labor, Mandela acabou converténdose nunha figura internacional, símbolo da loita contra a opresión racial en Sudáfrica .

Merece a pena vela, pois é unha clase de historia! 

Uso racional e sostible da auga / Imaxe:librepenicmoncjose.blogspot.com

O consumo de auga en España ten unhas peculiaridades que deberían coñecerse, para facer deste ben escaso un uso máis racional e sostible.

Imos tratar de explicar 6 desas peculiaridades, que ao coñecelas, poden axudar nesa fin.

     1. A TARIFA DA AUGA NON COBRE OS CUSTES

Por pouco máis dun euro e medio, un consumidor en España ten na súa casa mil litros de auga potable. Polo prezo dun refresco de lata nunha cafetería pode un ducharse a diario durante tres semanas, ou darse sete baños, ou poñer 50 veces a lavalouza, ou 20 veces a lavadora ou lavar o coche ata 10 veces. Así sinálao un recente estudo da Asociación Española de Abastecementos de Auga e Saneamento (AEAS) e a Asociación Española de Empresas Xestoras dos Servizos de Auga a Poboacións (AGA), con datos de 2012.

En valores absolutos, cada fogar desembolsa ao ano apenas 220 euros polos servizos de auga, fronte aos, por exemplo, 840 euros de teléfono. Segundo os responsables do estudo, as tarifas que pagan os usuarios en España "non" cobren os custos dos servizos de auga, o que impide os necesarios investimentos no patrimonio hídrico e de servizos hidráulicos e acuáticos.

FONTE: Revista Consumer 

O conselleiro Jesús Vázquez (centro), con Manuel Corredoira e Manuel Vila, o venres, no Mupega / Imaxe: Xoán Álvarez 

Nun acto desenvolvido onte, venres, no Museo Pedagóxico de Galicia (MUPEGA), o Conselleiro de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria  presentou, diante de equipos directivos, docentes, orientadores e demais axentes implicados, o protocolo que o seu departamento vén de elaborar para a atención específica ao absentismo, que establece por primeira vez un procedemento común para a prevención e detección desta situación nos centros educativos, salientando a necesidade de colaboración entre as diferentes entidades (especialmente servizos sociais, Concello, centros de ensino e administración educativa) na loita contra o absentismo e o abandono temperán, seguindo un procedemento común de actuación diante destas situacións. Con todo, o conselleiro explicou que nestes momentos o absentismo non supón un problema significativo no sistema educativo galego, xa que afecta a menos do 0,2% da poboación escolar en idade de escolarización obrigatoria.

O protocolo educativo para a prevención e o control do absentismo escolar é o primeiro documento elaborado para regular a asistencia a clase do alumnado galego, e tamén o primeiro no que se definen conceptos como o de absentismo (alumnos cun número de faltas sen xustificar superior ao 10% do horario lectivo dun determinado mes), ou de expediente de absentismo (conxunto de documentos que recollen a aplicación do protocolo, e que quedarán  rexistrados). Así mesmo, contémplase o considerado como falta xustificada ou non xustificada de asistencia a clase, con exemplo claros de que e con que documentos se pode acreditar a ausencia da aula.

O Conselleiro incidiu na importancia do feito de establecer prazos para minimizar o efecto negativo do absentismo na vida escolar. Neste sentido, queda recollido que o profesor deberá realizar diariamente o control de asistencia e comunicalas ás familias ou titores legais (tanto as xustificadas como as que non o están) dentro dos primeiros 5 días naturais do mes seguinte. No caso de que o número de faltas sen xustificar supere o 10% do horario lectivo dese mes determinado, o profesor titor iniciará o expediente de absentismo e comunicará a situación á xefatura de estudos, para despois convocar ás nais e pais do alumno en cuestión. O inicio do expediente producirase, como máximo, dentro dos 7 días naturais seguintes á data na que as faltas de asistencia superaron o devandito 10%.

Se a reunión do profesor titor coa familia reconducise a situación paralizarase o proceso e arquivarase o expediente. Se non, será a xefatura de estudos a que convoque a familia, para intentar resolver a situación e arquivar o expediente con ese encontro. No caso de que iso non se producise, a dirección do centro educativo deberá notificar a situación ao Servizo Territorial de Inspección Educativa correspondente e ao Concello de residencia da alumna ou alumno, no prazo máximo de 30 días naturais desde o inicio do expediente.

O protocolo acompáñase ademais cunha serie de anexos dos documentos ou procedementos aos que se fai referencia nas distintas fases ou momentos do protocolo: modelos das convocatorias de reunión, das actas dos encontros cos pais, do rexistro de contactos do centro coas familias e de notificación do expediente de absentismo, entre outros.

Para unha maior comprensión, no cado do noso IES, tendo en conta que en Secundaria e Bachillerato o calendario lectivo semanal é de 32 horas (128 ao mes), o centro abriría expediente a partir das dúas xornadas completas de ausencia mensuales, calculando as faltas unidas, ou entre 12 e 13 horas separadas, é dicir, distribuídas ao longo do mes.

Indicar, que na práctica, ao menos cando eu fun titor, xa se facía algo similar no noso Centro.

FONTE: Consellería de Vultura, Educación e Ordenación Universitaria

Reconstrución artística do aspecto do Tiktaalik roseae / NEIL SHUBIN

As extremidades dos animais vertebrados son un dos grandes fitos na historia da evolución. Cando e como xurdiron? O achado no norte de Canadá de máis restos fósiles dunha especie de transición entre os peixes e os primeiros animais vertebrados con patas achegou novos datos para este debate científico.

Segundo sostén un equipo de investigadores da Universidade de Chicago (EUA), as patas probablemente tiveron a súa orixe nas aletas traseiras dos peixes, que foron evolucionando e perfeccionándose ata facerse máis robustas. Unha proposta que rebate outras teorías previas que sosteñen que as grandes extremidades traseiras e articuladas comezaron a desenvolverse unha vez que xurdiron os primeiros animais vertebrados terrestres.

A descrición completa desta especie, que viviu hai uns 375 millóns de anos e foi bautizada como Tiktaalik roseae, publícase esta semana na revista Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS)      . Foi en 2004 atoparon por primeira vez fósiles desta especie. Os restos foron desenterrados preto de Bird Fiord, ao sur da illa de Ellesmere, que pertence ao territorio de Nunavut e está situada ao nordés de Canadá.

Non obstante, a maior parte dos restos que encontraron entón pertencían á parte frontal do esqueleto dun individuo. Seguiron escavando ata que nas posteriores campañas de 2006, 2008 e 2013, no mesmo depósito, encontraron máis fósiles da pelve e as aletas traseiras doutros catro exemplares da mesma especie. O óso dunha pelve en bo estado de conservación, e parte dunha aleta traseira axudoulles a reconstruír o aspecto deste animal dun xeito bastante fiable.

Segundo aseguran, trátase da especie transicional entre peixes e tetrápodos terrestres (vertebrados con dous pares de extremidades) mellor coñecida ata agora.

Os científicos describen a Tiktaalik roseae como unha sorte de híbrido entre un peixe e un crocodilo. Tiña aletas lobuladas e unha cabeza ancha e plana, dotada de afiados dentes. Segundo os seus cálculos, un exemplar adulto podía medir máis de dous metros de lonxitude. Cren que era un peixe de auga doce e que cazaba as súas presas en augas profundas.

As articulacións das súas patas dianteiras tamén sorprenderon os investigadores, que cren que permitían a estes animais sosterse no chan. De feito, cren que é razoable supoñer que usaba as súas aletas para nadar pero tamén é posible que lle permitisen camiñar polo fondo do mar.

Os investigadores explican que os peixes pulmonados ou dipnoos que viven na actualidade, como o peixe pulmonado africano, teñen unha pelve parecida á desta especie fósil e, como mostraron en 2011, estes animais son capaces de camiñar polo fondo do mar.

FONTE: Teresa Guerrero / Xornal El Mundo/Ciencia

Cinco Ibis eremitas voan en formación / Markus Unsöld (AP/NATURE)

Os ibis voan en bandada con tal precisión de movementos que deixaron pampos un grupo de científicos do Royal Veterinary College de la Universidad de Londres (Reino Unido). Nun estudo da revista Nature , o equipo de investigadores mediu cada aletada de 14 aves durante 43 minutos. Quedaron "asombrados" polo grao de control dos animais sobre os seus movementos e os dos compañeiros.

Estas aves, como os pelicanos, as gansas e outras especies que migran en bandada, voan formadas en V e axitan as ás por orde: Primeiro a ave situada no pico da V (por diante da bandada), e as que a seguen, unha detrás doutra, de forma gradual. Os científicos cren que así, as correntes de aire creadas polas de diante son aproveitadas polas de detrás para aforrar enerxía, cunha exquisita precisión de ritmo. O voo pódese visualizar como unha onda permanente; dúas aves separadas pola distancia xusta dunha onda teñen as ás na mesma posición exacta durante o voo.

O equipo, composto por investigadores británicos, alemáns e austríacos, estudou un grupo de aves da especie Ibis eremita, criados en catividade no Zoo de Vienna. Estes ibis aprenderon a seguir os seus criadores humanos nunha avioneta, o que permitiu aos científicos vixiar a súa ruta migratoria ata Italia, onde pasan o inverno. Cada paxaro levaba un aparato de GPS e outro que mide a aceleración do aleteo no lombo.

Comprender como os voos en grupo permiten aforrar enerxía a estas aves podería axudar á industria aeronáutica, especialmente para máquinas como drones e ornitópteros (avións cuxas ás se moven de forma similar ás dos paxaros).

FONTE: Xornal El País/Ciencia 

Con Ciencia - Mónico Sánchez Moreno

• Con Ciencia - Mónico Sánchez Moreno

O home que nos ocupa hoxe, é un deses que saíndo na nada, da máxima humildade, chega ao máis alto, con aportacións ao mundo da ciencia e ao seu propia lugar de nacemento, volvendo, no remate da súa vida, ao mundo real e ás dificultades económicas. Falo de  Mónico Sánchez Moreno.

Mónico Sánchez Moreno naceu en Piedrabuena (Ciudad Real), o 4 de maio de 1880. Foi inventor e enxeñeiro eléctrico, pioneiro da radioloxía (inventou un aparato portátil de raios X), telecomunicacións sen cables (teléfonos móbiles do pasado) e electroterapia. Morreu no seu pobo natal o 6 de novembro de 1961.

Neste vídeo-documental podeder coñecer, polo miúdo, este presonaxe tan singular.

 Método Zimbabwe Hand Jive / Imaxe:antena3.com 

Nin dietas milagre, nin libros de autoaxuda nin nutricionistas-gurús: algo tan sinxelo como as nosas propias mans pode ser a mellor ferramenta para lograr que nos alimentemos correctamente. A idea é sumamente simple, e talvez sexa esta simpleza a que propiciou que numerosas institucións, dietistas e asociacións de prevención da obesidade estean a apostar por ela.

Trátase de utilizar as nosas mans como guía para calcular o tamaño das porcións. Así, a palma da man sería a medida da porción de proteínas animais (é dicir, adeus a esas costeletas que se saen do prato); unha manchea serviríanos para establecer a cantidade de arroz, pasta e outros cereais que deberiamos tomar; a xema do dedo gordo equivalería á porción de manteiga e de azucre, mentres que a dose de queixo e outras graxas similares non debería ser maior de dous dedos. En canto a hortalizas e verduras, poderiamos comer tantas como caiban nas nosas dúas mans xuntas. Ao tempo, os cinco dedos recordaríannos non só que convén distribuír a inxestión diaria en cinco comidas (almorzo, media mañá, comida, merenda e cea), senón tamén o número de porcións de froitas e verduras que hai que inxerir cada día.

Pero, por que as mans? A historia é curiosa, e para coñecela debemos remontarnos 30 anos atrás e mirar cara a África. Alí, en Zimbabwe, o doutor Kazzim G.D. Mawji, un reputado médico especialista en diabete, centrou os seus esforzos en conseguir que a poboación aprendese a alimentarse correctamente co fin de previr o impacto desta enfermidade.

Ante o elevado grao de analfabetismo, comprendeu que debía deseñar un método que fose sinxelo, visual e ao alcance de todos. E así ideou o coñecido como Zimbabwe Hand Jive, polo que as mans se usan como recordatorio e ferramenta de medida que axude a mellorar a dieta no lugar. Como recordatorio, porque as mans teñen a vantaxe de que sempre as levamos connosco; como ferramenta de medida, porque serven para personalizar as porcións: o tamaño das mans vai en consonancia co das persoas e, en consecuencia, coas necesidades alimenticias.

Pero o que naceu como un rudimentario método local rematou dando a volta ao mundo: o doutor Mawji expúxoo na Global Medical Conference on Diabetes Education, celebrada en 1993 en Indiana, e o seu éxito foi rotundo. Ata o punto de que se incorporou ás recomendacións sobre alimentación ofrecidas polas distintas sociedades e asociacións dedicadas á prevención da diabete tipo 2. Tamén o exército norteamericano, a través do programa Guard your Health (dedicado a promover a saúde entre militares e as súas familias), publicou unha guía baseada nesta dieta. E o que aconteceu despois foi que dietistas e nutricionistas occidentais foron adaptando esta dieta, máis alá da diabete, co fin de empregala como método para baixar de peso.

O obxectivo da dieta da man, «non» é «adelgazar, senón recuperar o sentido común na nosa alimentación. Pero é evidente que, naquelas persoas afeitas a comer grandes porcións, a aplicación deste sinxelo método terá como consecuencia unha baixada de peso». Así pois, xa o sabemos: non temos que ir moi lonxe a buscar o modo de recuperar a figura; a solución témola, e nunca mellor dito, nas nosas propias mans.

FONTE: Xornal El Mundo 

Os datos climáticos de 2013 en todo o planeta, o sétimo ano máis cálido dende que se teñen rexistros, confirman a tendencia de quentamento global a longo prazo, segundo un estudo da Axencia Espacial estadounidense (NASA).

O traballo realizado no Instituto Goddard de Estudios Espaciales da NASA mostra que a temperatura media global do ano pasado foi de 14,6 graos celsius, 0,6 graos por enriba da media do século XX.

Ademais, dende hai 38 anos, en ningún a temperatura media se situou por debaixo desa media de 14,6 graos.

Agás 1998, os dez anos máis cálidos dos 134 en que se dispón de rexistros de todo o planeta (que empezaron a realizarse en 1880) corresponden ao século XXI, con 2010 e 2005 como os que tiveron unha temperatura media máis elevada.

Os científicos, non obstante, destacan que os patróns meteorolóxicos poden causar flutuacións na temperatura de ano en ano, pero que o incremento continuo de gases de efecto invernadoiro na atmosfera terrestre están provocando un aumento global das temperaturas a longo prazo.

Cada ano non ten que ser necesariamente máis cálido que o anterior, aseguran os investigadores da NASA, pero dados os niveis actuais de gases de efecto invernadoiro, si esperan que cada década supere a temperatura media da precedente.

Os gases de efecto invernadoiro, principalmente o dióxido de carbono, atrapan a calor na atmosfera e regulan os cambios no clima terrestre.

Debido á acción humana, a concentración destes gases (que se xera de forma natural, pero tamén ao queimar combustibles fósiles), aumentou nas últimas décadas e encóntrase no nivel máis alto dos últimos 800.000 anos, segundo a NASA.

A concentración de dióxido de carbono na atmosfera era de 285 partes por millón en 1880, cando empezaron os rexistros do Instituto Goddard, e o ano pasado superaron as 400 partes por millón.

FONTE: Xornal El Mundo/Ciencia

Pegada hídrica / Imaxe: acuerdos.cl 

Imos coa segunda das seis peculiaridades do consumo de auga en España, que debemos coñecer para facer un uso máis racional e sostible deste ben tan escaso.

España é un dos países con maior pegada hídrica do mundo (adiantado só por Níxer, Bolivia, Estados Unidos e Portugal): 2.461 m³ de auga ao ano por persoa, segundo un estudo publicado en 2012 na revista científica Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS)      e citado no blog Ecolab. Ideado en 2002 por Arjen Hoekstra, experto do Instituto UNESCO-IHE, e Pham Q. Hung Pham Q. Hung, físico da Universidade de Virxinia, o concepto de PEGADA HÍDRICA, de auga, ou pegada hidrolóxica, é similar ao máis coñecido da pegada ecolóxica, só que mide o volume de auga utilizada directa e indirectamente para a elaboración de produtos e servizos consumidos polos habitantes dun país ou territorio.

Non obstante, o consumo de auga doméstica por habitante en España descendeu nos últimos anos. Segundo os datos do estudo AEAS-AGA, mentres en 2002 o consumo de auga por persoa e día en España era de 150 litros, en 2012 era de 122 litros. A maior concienciación e a eficiencia na prestación dos servizos encóntranse entre as principais explicacións, segundo os responsables do estudo.

FONTE: Revista Consumer

Revista esPosible / Imaxe: vimeo.com

Hoxe quérovos presentar una revista interesante. Trátase de esPosible, que naceu en xaneiro de 2010, con periodicidade mensual, con recursos para móbil e só en formato electrónico.

Este é o seu ideario: esPosible facer algo polo planeta, esPosible cambiar o mundo, esPosible crer que podemos facelo, esPosible actuar para demostralo. Cada número desta revista demóstrao, para iso naceu e por iso funciona: para animar a todas as persoas e entidades a que actúen por un espazo máis xusto e máis favorable ao planeta.

Se che interesan estes temas e queres coñecela, só tes que premer  AQUÍ.

Por certo, podedes subscribirvos gratuatimante!

Imaxe do lugar onde apareceu a rocha en Marte, antes e despois do seu achado / NASA

O seu tamaño e forma son similares a un dónut, e ten bordos de cor branca resplandecente cun centro de cor vermella rubí. Así é a misteriosa rocha que   encontrou o rover Opportunity nun lugar onde "non" había nada doce días antes".

As imaxes captadas polo robot nunha zona de Marte denominada "Murray Ridge" xeraron un gran balbordo no equipo que leva a misión, que xa está a barallar posibles explicacións para a repentina aparición desta rocha.

O achado presentouse nun acto no Instituto de Tecnoloxía de California (Caltech) no que se celebraban os 10 anos de servizo de Opportunity en Marte. Durante a reunión, mostráronse as fotografías enviadas polo rover con 12 días de diferenza, na que se pode ver practicamente a mesma paisaxe coa diferenza da presenza dunha rocha, bautizada como "Pinnacle Island".

Opportunity encontrábase parado na devandita zona debido ao mal tempo en Marte. Agora, os expertos mantivérono alí ata que poidan resolver o porqué deste sorprendente achado.

Ata o momento, baralláronse dúas posibles explicacións: ou ben a rocha foi lanzada a ese lugar despois dun impacto dun meteorito ou, a que consideran máis probable, chegou alí tras desprenderse polo paso do propio Opportunity.

A NASA recoñeceu que o rover está a ter problemas para moverse nestes días e que as súas rodas poderían ter provocado o desprendemento dalgúns entullos na rocha na que se asentou.

En canto ao tipo de rocha, unha inspección inicial indica que é moi rica en xofre e potasio. Ademais, parece estar en posición boca abaixo, é dicir, que a parte visible non se tería visto afectada pola atmosfera marciana, talvez durante millóns de anos. A NASA continuará agora coas investigacións sobre estes restos.

Hai xa unha década que o robot Opportunity aterrou en Marte. Xunto ao seu xemelgo, Spirit, que aterrou tres semanas antes, forma parte do Programa de Exploración de Marte da NASA para poder encontrar signos de auga no bordo dun cráter.

FONTE : Xornal El Mundo/Ciencia

Fragmento do "Luar" emitido o pasado venres, día 24, no que a Agrupación Musical da Guarda participou como banda invitada, interpretando a peza "San Lorenzo de Muimenta".

Da xenio ver a un nutrido grupo de exalumn@s e outros aínda alumn@s facelo tan ben.

Parabéns a tod@s!

Recreación artística do vapor de auga expulsado por Ceres / IMCCE-Observatoire de Paris / CNRS / Y.Gominet, B. Carry

Está confirmado: Ceres contén auga en abundancia. A rocha de preto de 1.000 km de diámetro que é a maior de todo o cinto de asteroides e que dende 2006 pasou a considerarse como un planeta anano, expulsa ao espazo ata 6 quilos de vapor por segundo. Os científicos xa sospeitaban dende hai 30 anos que a auga podía ser un compoñente fundamental de Ceres, pero esta é a primeira vez que puideron observar directamente como estas moléculas fundamentais para a vida escapan dende dúas rexións do corpo celeste. Lográrono investigadores da Axencia Espacial Europea (ESA) e a Universidade de Florida Central (Orlando, EUA) coa axuda do telescopio Herschel da axencia europea. Os seus resultados, publicados na revista Nature, serán de grande utilidade para o estudo do asteroide por parte da sonda Dawn da NASA, que lle dará alcance na primavera de 2015. Ademais, tamén pode axudar a entender a orixe da vida na Terra e a evolución dos planetas.

As peculiaridades de Ceres e o seu compañeiro Vesta resultan intrigantes. Os dous protoplanetas, pequenos mundo que quedaron no camiño de parecerse á Terra ou a Marte, están situados moi preto e, non obstante, son moi diferentes. Mentres Vesta é convulso, experimenta unha calor extrema e erupcións volcánicas, Ceres non alcanza temperaturas suficientemente altas como para fundir as rochas.

A razón, precisamente, pode ter que ver coa auga. Os autores da investigación cren que a fonte de vapor de auga observada en Ceres se debe a un proceso de disipación da calor que imposibilita que as rochas se fundan. O vapor de auga, posiblemente proveniente do xeo derretido baixo a superficie flúe cara a arriba e evapórase no espazo. Durante a formación de Ceres hai aproximadamente 4.600 millóns de anos, a sublimación da auga xeada podería ter disipado a calor no espazo. Isto tería evitado que Ceres remate como Vesta.

FONTE: Xornal abc/ciencia

Acaban de outorgarse os Premios Fundación BBVA “Fronteiras do Coñecemento” 2013 . Estes premios, que se levan entregando dende hai seis anos, recoñecen a investigación e a creación de excelencia no ámbito científico e contan ademais, coa colaboración do Consello Superior de Investigacións Científicas (CSIC).

Na categoría de Biomedicina o premiado foi o bioquímico Adrian Bird  "polos seus descubrimentos na epixenética". Bird foi peza clave na investigación por achegar o mapa de activación dos xenes e abrir unha vía para buscar cura a enfermidades neurolóxicas.

Na categoría de Cambio Climático, o premio concedeuse ao biólogo estadounidense  Christopher Field, por descubrir a importancia dos ecosistemas e a súa axeitada xestión como potentes ferramentas na loita contra o cambio climático.

Na categoría de Tecnoloxías da Información e Comunicación, o galardón foi concedido ao estadounidense Marvin Minsky, considerado pai da área de Intelixencia Artificial. Ademais é autor de contribucións esenciais, teóricas e prácticas, en matemáticas, ciencia cognitiva, robótica e filosofía.

Finalmente, na categoría de Ciencias Básicas, os premiados foron os físicos Maximilian Haider, Harald Rose e Knut Urban por "aumentar de forma exponencial o poder de resolución do microscopio electrónico ao desenvolver unha óptica electrónica que supuxo un avance que ofrece precisión subatómica".

Parabéns a todos!

O fociño alongado e fino permítelle cazar fácilmente a este exemplar de golfiño Araguaia / Nicole Dutra

No medio do Amazonas (o bosque tropical máis extenso do mundo, onde se encontra máis da metade da biodiversidade a escala mundial) discorre un río de máis de dous mil quilómetros de lonxitude, o río Araguaia. As súas augas, que cruzan a parte central de Brasil e desembocan no Atlántico, albergan a unha especie de golfiño de río descoñecida ata agora, bautizado como golfiño Araguaia (Inia Araguiaensis). A primeira vez que se tivo constancia dos golfiños de auga doce foi no ano 1918. Agora, case un século despois, volveuse descubrir unha nova especie. Os golfiños de río, grazas ao seu longo e fino fociño dentado, cazan doadamente os peixes. Ademais, o seu colo, a diferenza dos golfiños de océano, permítelle maior mobilidade xa que as súas vértebras cervicais non están fusionadas. Os autores desta investigación, publicada na revista científica Plos One, sinalan que o seu obxectivo era estudar ás dúas especies de golfiños que coñecían ata o momento na zona (Inia geoffrensis e Inia boliviensis), xa que gran cantidade da fauna do Araguaia compórtea coa conca do Amazonas, pero as dúas concas separáronse dende a transición do Plioceno ao Plistoceno, polo que considéraron que eran dúas esepcies distintas. Para comprobalo, recolléronse, en total, mostras de ADN mitocondrial de 121 golfiños: 45 individuos de Inia boliviensis, 44 de Inia geoffrensis e 32 de Inia araguaiensis. Tras comparar os resultados, puideron observar as diferenzas que existían do golfiño araguaia con outros golfiños de río: principalmente menos dentes e algunhas pequenas diferenzas na forma e tamaño do cranio e as mandíbulas.

Mentres comparaban as mostras nos seus laboratorios, este grupo de científicos pertencentes á Universidade Federal do Amazonas (UFAM) concluíron que había unha clara evidencia de que os individuos que viven no Río Araguaia representan, bioloxicamente, un grupo distinto.

Esta especie xurdiu hai case dous millóns de anos, e o seu número de individuos é baixo: calcúlase que pode haber aproximadamente 1.500 golfiños araguaia. Ademais, con respecto á súa distribución,  contan que tamén se atopan no río Tocantis, que se une no curso baixo do Araguaia e que xuntos desembocan no Atlántico.

FONTE: Xornal El Mundo/Ciencia

Auga da billa / Imaxe:heraldo.es

Imos coa terceira das seis peculiaridades do consumo de auga en España, que debemos coñecer para facer un uso máis racional e sostible deste ben tan escaso:

A auga embotellada non é mellor que a da billa! 

Polos 122 litros de auga consumidos en España por habitante e día páganse uns 20 céntimos, menos do que custa un litro de auga embotellada, cuxo impacto ambiental pódese evitar.

Segundo a AGA (Asociación Española de Empresas Xestoras dos Servicios de Auga a poboacións), "nas clasificacións europeas, os Servizos da Auga Urbanos de España están nos primeiros lugares dos ranking de calidade, prezo, regularidade na subministración, etcétera". O Instituto Xeolóxico e Mineiro de España (IGME) subliña que "España é un país no que, salvo algún caso esporádico e excepcional, non hai que temer pola calidade da auga para abastecemento urbano. Outra cousa é que a auga poida gustar máis ou menos".

FONTE: Revista Consumer

2014, ano do cabalo de Madeira / Imaxe: es-es.facebook.com

Non me equivoquei, hoxe, 31 de xaneiro de 2014, do calendario gregoriano, comeza o ano 4712, no calendario chino, sendo a festa do aninovo, a máis importante das festividades chinesas, tamén coñecida como "festa da primavera".

Así mesmo comeza, segundo o seu horóscopo, o ano do cabalo, animal que rexira a súa vida ata o 1 de febreiro de 2015.

Nestas datas prodúcese a maior migración humana do planeta, con millóns de persoas viaxando aos seus lugares de orixe para celebralo aninovo coas súas familias.

Feliz ano 4712